Bytom | Kędzierzyn-Koźle | Toszek | Siewierz | Gliwice | Świerklaniec | Chudów | Ruda Śląska-Kochłowice | Pniów | Zabrze-Mikulczyce | Tarnowskie Góry-Stare Tarnowice | Żernica | Wojkowice Kościelne

Bytom, woj. śląskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa Bytomia (jako Bitom) pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie z 1123 roku, chociaż sam gród był znacznie starszy (istniał już w XI wieku). Po śmierci Bolesława III Krzywoustego w roku 1138 i podziale dzielnicowym Polski, Bytom pozostawał w granicach dzielnicy senioralnej (ziemi krakowskiej). Już w połowie XII wieku był siedzibą kasztelanii. Od tego czasu (1179/80) w granicach księstwa raciborskiego Mieszka I Laskonogiego. W latach 1201-84 w księstwie opolsko-raciborskim. Książę Władysław I opolski lokuje miasto na prawie magdeburskim w roku 1254. Stolicą (obok Koźla) odrębnego księstwa staje się w roku 1284, kiedy to synowie Władysława I opolskiego dzielą pomiędzy siebie władztwo: pierwszym księciem bytomsko-kozielskim zostaje Kazimierz I. Bytom (i Koźle) pozostaje stolicą odrębnego piastowskiego księstwa do roku 1355, kiedy to zmarł ostatni męski przedstawiciel piastowskiej linii bytomsko-kozielskiej - książę Bolesław. W następnych latach toczy się spór o schedę po zmarłym księciu. Ostatecznie księstwo (i samo miasto) zostało podzielone pomiędzy Piastów cieszyńskich i oleśnickich. W roku 1459 książę Wacław I cieszyński sprzedał połowę Bytomia Konradowi IX Czarnemu oleśnickiemu: od tej pory całe miasto pozostawało w rękach Piastów linii oleśnickiej. W roku 1472 ostatni piastowski książę oleśnicki, Konrad X Biały Młodszy sprzedaje swe wszystkie górnośląskie posiadłości (w tym ziemię bytomsko-kozielską). Po krótkim panowaniu węgierskim i czeskim, Bytom zostaje wykupiony i wcielony w roku 1498 do księstwa opolskiego Jana II Dobrego, w którego granicach pozostaje do śmierci księcia w roku 1532.
O piastowskiej przeszłości miasta świadczy neogotycki kościół Św. Małgorzaty, stojący w miejscu, w którym ok. 1170 roku książę Bolesław Kędzierzawy wzniósł kamienną świątynię romańską (fakt fundacji kościoła w Bytomiu został zilustrowany na tympanonie fundacyjnym z opactwa na Ołbinie we Wrocławiu). Obecnie wokół kościoła znajduje się cmentarz - w wieku XI było tutaj grodzisko (siedziba kasztelanii bytomskiej do XIV wieku). Być może w kościele tym pochowana została Ludgarda († 1362/69), 2. żona księcia Władysława bytomskiego. Kolejnym zabytkiem jest gotycki kościół Wniebowzięcia NMP z 1231 roku, w którego wnętrzu umieszczono portrety pierwszego księcia bytomskiego Kazimierza I oraz jego syna - Bolesława toszeckiego, arcybiskupa ostrzyhomskiego. W Łagiewnikach, dzielnicy Bytomia, na postumencie eksponowany jest kamienny krzyż pokutny, łączony w niektórych opracowaniach ze Świętymi Cyrylem i Metodym. Prawdopodobnie jednak jest to wytwór późniejszy, pochodzący z czasów piastowskich.

Kędzierzyn-Koźle, woj. opolskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa grodu pojawiła się po raz pierwszy w XII-wiecznej Kronice Polskiej Galla Anonima, przy opisie wydarzeń wojennych z lat 1106-8. Wówczas to udało się wojskom Bolesława III Krzywoustego odeprzeć najazd Morawian. W okresie rozbicia dzielnicowego początkowo w granicach ziemi krakowskiej (dzielnicy senioralnej). Już w II połowie XII wieku Koźle było siedzibą kasztelanii. Od tego czasu (1179/80) w granicach księstwa raciborskiego Mieszka I Laskonogiego. W latach 1201-84 w księstwie opolsko-raciborskim. Lokacja miasta na prawie niemieckim nastąpiła prawdopodobnie w roku 1281. Stolicą (obok Bytomia) odrębnego księstwa staje się w roku 1284, kiedy to synowie Władysława I opolskiego dzielą pomiędzy siebie władztwo: pierwszym księciem bytomsko-kozielskim zostaje Kazimierz I. Tymczasowo w latach 1303-16 (książę Władysław bytomski) oraz 1336-42/47 (książę Kazimierz kozielski) Koźle stanowi stolicę (odrębnego od Bytomia) księstwa piastowskiego. Przez krótki okres (1334-36) we władztwie księcia raciborskiego Leszka. Odrębne księstwo bytomsko-kozielskie istnieje do roku 1355, kiedy to zmarł książę Bolesław. W następnych latach toczy się spór o schedę po zmarłym księciu. Ostatecznie Koźle od roku 1357 staje się własnością Piastów oleśnickich. W roku 1472 ostatni książę oleśnicki, Konrad X Biały Młodszy sprzedaje swe wszystkie górnośląskie posiadłości (w tym ziemię bytomsko-kozielską). Po krótkim panowaniu węgierskim i czeskim, Koźle zostaje wykupione i wcielone w roku 1509 do księstwa opolskiego Jana II Dobrego, w którego granicach pozostaje do śmierci księcia w roku 1532.
Pamiątką okresu piastowskiego są m.in. pozostałości zamku książęcego.

Toszek, woj. śląskie, pow. gliwicki
W źródłach pisanych nazwa miejscowości pojawiła się po raz pierwszy w bulli papieża Innocentego III z 1201 roku, chociaż sam gród był znacznie starszy (istniał już w X wieku). Prawdopodobnie już w XII wieku był siedzibą kasztelanii. W latach 1201-84 w księstwie opolsko-raciborskim. Lokacja miasta na prawie niemieckim nastąpiła ok. roku 1235. Od roku 1284 w granicach nowo powstałego księstwa bytomsko-kozielskiego. Tymczasowo w latach 1303-28 stolica odrębnego księstwa piastowskiego we władaniu księcia Bolesława toszeckiego (od roku 1315 regencja Władysława bytomskiego, w związku z wyjazdem Bolesława na Węgry i objęciem przez niego stanowiska arcybiskupa Ostrzyhomia). Odrębne księstwo bytomsko-kozielskie istnieje do roku 1355, kiedy to zmarł książę Bolesław. W następnych latach toczy się spór o schedę po zmarłym księciu. Ostatecznie Toszek staje się własnością Piastów cieszyńskich. W roku 1405 książę Przemysław I Noszak przekazuje ziemię toszecką swemu synowi Przemysławowi Młodszemu oświęcimskiemu, który jednak ginie zamordowany w roku następnym. W latach 1406-14 ponownie w rękach Piasta cieszyńskiego (Bolesława I). Od roku 1414 w granicach państwa Kazimierza I oświęcimskiego, następnie odziedziczony przez jego synów. W roku 1438 w mieście przebywał król Władysław III udający się na wyprawę zbrojną po koronę czeską dla brata, Kazimierza Jagiellończyka. Ponownie stolicą odrębnego księstwa Toszek staje się w roku 1445: księciem toszeckim zostaje Przemysław. Po śmierci księcia w roku 1484 Toszek przechodzi w ręce węgierskie, a następnie czeskie. W roku 1495 wykupiony i wcielony do księstwa opolskiego Jana II Dobrego, w którego granicach pozostaje do śmierci księcia w roku 1532.
Pamiątkami okresu piastowskiego są zamek książęcy oraz barokowy (pierwotnie gotycki) kościół Św. Katarzyny Aleksandryjskiej, wzniesiony w miejscu zniszczonego przez husytów romańskiego kościoła Św. Piotra. W kościele Św. Katarzyny pochowany został książę Przemysław toszecki - fundator murowanego (gotyckiego) zamku książęcego. Nagrobek księcia - wzmiankowany w protokole z wizytacji kościoła w roku 1679 - nie zachował się, niestety.
Początki pierwszej warowni toszeckiej nie są znane. Badacze przyjmują, iż drewniany gród obronny istniał w wieku XII, jednak pierwsza źródłowa wzmianka o założeniu obronnym w Toszku pojawia się dopiero w roku 1222. Niektórzy historycy utrzymują, iż obronne cechy obecnego wzgórza zamkowego zauważono znacznie wcześniej - w okresie wczesnopiastowskim - i gród powstał w X lub XI wieku. Brak na to jednak dowodów archeologicznych. W roku 1246 po śmierci księcia opolsko-raciborskiego Mieszka II Otyłego w Toszku osiadła wdowa po nim, księżna Judyta mazowiecka. Przebywała tu do roku 1251, by następnie wyjść za mąż za innego Piasta śląskiego, Henryka III Białego. Pierwotna drewniana warownia, zapewne częściowo rozbudowywana przez kolejnych piastowskich książąt, uległa zniszczeniu (spaleniu) w czasie najazdów husyckich na Śląsk w I połowie wieku XV. Wówczas to (po roku 1445) książę toszecki Przemysław zainicjował budowę nowego zamku, tym razem murowanego. Gotycka warownia przetrwała do roku 1570, kiedy to wielki pożar zniszczył założenie. Odbudowa obiektu sfinansowana została przez prywatnych właścicieli z rodu von Redern i zamieniła surową gotycką warownię w zamek renesansowy. Obiekt otrzymał wówczas również nowe fortyfikacje przedzamcza. Kolejna znaczna przebudowa miała miejsce w wieku XVII, kiedy to Kasper Colonna wraz z małżonką Anną Sydonią przemienili zamek w wygodną rezydencję magnacką, w znacznej części pozbawiając go cech militarnych. Upadek zamku należy łączyć z pożarem z roku 1811. W późniejszych latach pozostawał w ruinie i odbudowa (częściowa) założenia nastąpiła dopiero po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1958–1963. Obecnie obiektem zarządza Gmina Toszek, która uczyniła go siedzibą swojej jednostki kultury i dba o bieżące utrzymanie, a także prowadzi większe inwestycje (m.in. w roku 2015 zakończono prace rewitalizacyjne gotyckiej baszty).

Siewierz, woj. śląskie, pow. będziński
W źródłach pisanych nazwa osady pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie z roku 1125. Początkowo ośrodek grodowy znajdował się na południowy zachód od dzisiejszego miasta i zlokalizowany był wokół kościoła Św. Jana Chrzciciela. Po śmierci Bolesława III Krzywoustego w roku 1138 i podziale dzielnicowym Polski, Siewierz pozostawał w granicach dzielnicy senioralnej (ziemi krakowskiej). Od roku 1179/80 w granicach księstwa raciborskiego Mieszka I Laskonogiego. W latach 1201-84 w księstwie opolsko-raciborskim. Od roku 1284 w granicach nowo powstałego księstwa bytomsko-kozielskiego, jako siedziba kasztelanii. Lokacja Siewierza na prawie niemieckim (data nieznana) związana była z przeniesieniem osady do doliny rzeki Czarnej Przemszy. W roku 1289 pod Siewierzem ma miejsce wielka bitwa pomiędzy Piastami śląskimi (Henryk IV Prawy, Bolko I opolski, Henryk III głogowski i Przemko ścinawski) i mazowiecko-kujawskimi (Bolesław II płocki, Władysław Łokietek), zakończona porażką książąt śląskich (Przemko ginie, Bolko opolski dostaje się do niewoli). Książę Władysław bytomski sprzedaje Siewierz (z okręgiem) księciu cieszyńskiemu Kazimierzowi I w roku 1337. Przez krótki okres (1359-68) ziemia siewierska stanowi część rozległego władztwa księcia świdnicko-jaworskiego, Bolka II Małego. W rękach Piastów linii cieszyńskiej pozostaje do roku 1443, kiedy to książę Wacław I sprzedaje ziemię biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Od tego czasu, aż do roku 1790 Siewierz stanowi własność biskupów krakowskich, którzy przyjęli tytulaturę książąt siewierskich.
Pamiątki okresu piastowskiego to m.in. romański kościół Św. Jana Chrzciciela z XII wieku, znajdujący się w miejscu pierwotnej lokalizacji grodu siewierskiego oraz ruina zamku biskupów krakowskich, przebudowanego z XIV-wiecznej warowni piastowskiej.
Niewielki (wymiary: 6x9 metrów) murowany (z kamienia ciosanego) kościół w stylu romańskim powstał w połowie XII wieku, najprawdopodobniej w roku 1144 (zgodnie z informacją podaną przez kronikarza Jana Długosza). Obiekt ten, pełniący pierwotnie funkcję świątyni grodowej, ufundowany został przez możnowładcę śląskiego Piotra Włostowica, palatyna księcia Bolesława III Krzywoustego. Kościół utracił swoje znaczenie jako świątynia grodowa w II połowie XIII wieku, po nadaniu praw miejskich przeniesionej na północ osadzie. Pozostawał jednak w pierwotnej formie zasadniczo aż do XVII wieku, kiedy to romański strop belkowy nad nawą zastąpiony został sklepieniem kolebkowym. Mury świątyni zostały wówczas wzmocnione przyporami, podniesiono szczyty, wymieniona została konstrukcja dachu (na dachu dodano również sygnaturkę), a od frontu dobudowano kruchtę. W wieku XIX, w związku z przeniesieniem cmentarza na teren dawnego grodu, kościół zyskał funkcję kaplicy cmentarnej. Obecny wygląd obiektu to efekt prac rekonstrukcyjnych przeprowadzonych po II wojnie światowej: usunięto wówczas elementy nowożytne (przypory, kruchtę i sygnaturkę), pozostawiając jednak sklepienie kolebkowe i podwyższone szczyty.
Prawdopodobnie jeszcze w I połowie XIV wieku - za panowania Piastów bytomskich - powstały pierwsze murowane umocnienia drewnianej do tej pory warowni w dolinie rzeki Czarnej Przemszy. Najstarszym murowanym elementem założenia była cylindryczna wieża o średnicy 9 metrów, w kolejnym etapie (być może za czasów Piastów cieszyńskich) wzniesiono mur obwodowy, w miejsce istniejącego dotychczas ziemnego wału. W roku 1443 książę Wacław I cieszyński sprzedał Siewierz (wraz z zamkiem i całym okręgiem) biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. W latach późniejszych warownia przeszła szereg przebudów: początkowo drewniana zabudowa ustąpiła miejsca murowanej gotyckiej, a w XVI wieku przebudowano zamek w rezydencję renesansową, by w latach 1720-32 nadać mu cechy barokowe. Aż do roku 1790 zamek w Siewierzu należał do biskupów krakowskich, tytułujących się książętami siewierskimi. W czasach zaborów obiekt popadł w ruinę. Swój obecny kształt zawdzięcza pracom konserwatorskim prowadzonym po II wojnie światowej (od lat 70. aż do dnia dzisiejszego).

Gliwice, woj. śląskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa osady pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie z roku 1276. Do roku 1284 w księstwie opolsko-raciborskim. Lokacja Gliwic na prawie magdeburskim przeprowadzona przez księcia Władysława I opolskiego. Od roku 1284 w granicach nowo powstałego księstwa bytomsko-kozielskiego. Stolicą odrębnego piastowskiego księstwa, pod rządami Siemowita bytomskiego, Gliwice stają się w latach ok.1340-1342/55. Potem ponownie wcielone do ziemi bytomsko-kozielskiej. W następnych latach toczy się spór o schedę po zmarłym w roku 1355 księciu Bolesławie - ostatnim Piaście bytomskim. Ostatecznie w roku 1370 Gliwice zostają podzielone pomiędzy Piastów oleśnickich i cieszyńsko-oświęcimskich. W roku 1472 ostatni piastowski książę oleśnicki, Konrad X Biały Młodszy sprzedaje swe wszystkie górnośląskie posiadłości (w tym połowę Gliwic). Podobnie czyni w roku 1482 książę Jan IV oświęcimski. Po krótkim panowaniu węgierskim i czeskim, Gliwice (już zjednoczone) zostają wykupione i wcielone w roku 1494 do księstwa opolskiego Jana II Dobrego, w którego granicach pozostają do śmierci księcia w roku 1532.
Pamiątką okresu piastowskiego jest m.in. zamek książęcy z połowy XIV wieku, gotycki kościół Wszystkich Świętych - prawdopodobne miejsce pochówku księcia Siemowita bytomskiego, a także pozostałości XIV-wiecznych miejskich murów obronnych (m.in. "Bramy Raciborskiej").

Świerklaniec, woj. śląskie, pow. tarnogórski - zamek książęcy
Zamek w Świerklańcu wzniesiono na przełomie XIII i XIV wieku. Osoba fundatora pozostaje nieznana, chociaż niektórzy badacze wskazują na Kazimierza, księcia bytomskiego. Pierwotne założenie zbudowano na planie owalu na otoczonej wodą wyspie. Na terenie zamku znajdowała się wieża. Kolejnymi właścicielami zamku byli Piastowie bytomscy (Władysław i jego syn Bolesław), następnie - na mocy decyzji cesarza Karola IV Luksemburskiego władzę w ziemi bytomskiej sprawowali wspólnie Konrad II oleśnicki oraz Piastowie cieszyńscy (Kazimierz i jego syn Przemysław). W roku 1369 Piastowie podzielili się księstwem i zamek w Świerklańcu przypadł Konradowi II oleśnickiemu. W rękach tej linii pozostawał przez ponad 100 lat, jednak brak źródeł nie pozwala ustalić jakie inwestycje byłby prowadzone na obiekcie. W latach 1498-1532 zamek w Świerklańcu stanowił własność Jana II Dobrego, księcia opolskiego. Z tego okresu (rok 1513) znany jest stan zamku: miał on być w znacznej części zbudowany z drewna dębowego, a murowany był jedynie mur obwodowy oraz przyziemia. W późniejszych latach warownia stanowiła przedmiot własności kilku wybitnych rodów, m.in. Hohenzollernów (1532-1620) i Donnersmarcków (1623-1945). Zmienił się wówczas zupełnie charakter średniowiecznej warowni. Przebudowano zamek w nowoczesną rezydencję (pozbawioną elementów obronnych), a następnie w 1876 roku niedaleko starego zamku wzniesiono zupełnie nowy pałac w stylu neorenesansowym. Zarówno zamek jak i pałac zostały splądrowane i podpalone w 1945 roku przez wojska sowieckie i ostatecznie zniszczone w latach 60. XX wieku. Do dziś zachowały się jedynie bardzo skromne relikty murów zamkowych.

Chudów, woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Gierałtowice - zamek rycerski
Obiekt o konstrukcji drewniano-ziemnej funkcjonujący w czasach piastowskich nie zachował się. W tym miejscu w latach 30. XVI wieku rycerz Jan Gierałtowski wzniósł renesansowy zamek. Starsza literatura powiela również legendę, iż obiekt stoi na miejscu dawnej strażnicy zakonu templariuszy, co jednak nie znalazło potwierdzenia w źródłach ani badaniach archeologicznych. Zamek wybudowano na planie prostokąta i składał się z dwóch trzypiętrowych budynków mieszkalnych oraz pięciokondygnacyjnej wieży. Na dziedzińcu znajdowała się studnia. Założenie nie posiadało nigdy murów obwodowych i było otoczone fosą wypełnioną wodą. Podczas XIX-wiecznej przebudowy, dokonanej przez ówczesnego właściciela zamku, Aleksandra von Bally, wieża została podwyższona o jedną kondygnację. Dokonano też wówczas szeregu innych modyfikacji, przez co zamek utracił częściowo swój renesansowy charakter. Na początku 1847 roku zamek chudowski spłonął. Nie został już odbudowany i od tamtej pory popadł w ruinę. Od roku 2001 z inicjatywy Fundacji "Zamek Chudów" prowadzone są prace rekonstrukcyjne, których celem jest odbudowa założenia.

Ruda Śląska, woj. śląskie, miasto powiatowe - grodzisko średniowieczne w Kochłowicach
Niewielki gródek nad rzeką Kochłówką założony został prawdopodobnie w II połowie XIII wieku. Nie znana jest osoba fundatora tego założenia obronnego, jednak prawdopodobnie była to fundacja książęca (Kazimierza bytomskiego?), pełniąca rolę strażnicy celnej na pograniczu z pobliskim księstwem raciborskim. Możliwe jest również, iż gródek pełnił rolę siedziby rycerskiej. Badania archeologiczne przeprowadzone w roku 1980 potwierdziły średniowieczną datację obiektu, ale nie odpowiedziały na pytanie o wygląd założenia. Dopiero kolejne badania z lat 2013-2015 oraz 2022 dostarczyły więcej informacji. W najwyższym punkcie kopca usytuowana była drewniana wieża mieszkalno-obronna, której ściany zewnętrzne oblepiono gliną. Budynek ten wzniesiono prawdopodobnie na planie kwadratu. Fragmenty odnalezionych kafli piecowych pozwalają stwierdzić, że wieża ta posiadała ogrzewanie. Całość założenia otoczona była fosą wypełnioną wodą (zasilaną z pobliskiej rzeki) oraz drewnianą palisadą. Kopiec został również zabezpieczony przed osuwaniem się do wody i umocniony za pomocą specjalnej konstrukcji oporowej po zewnętrznej stronie fosy. W toku podejmowanych badań archeologicznych nie odnaleziono żadnych pozostałości zabudowy murowanej. Nie jest także znana data opuszczenia grodu przez jego mieszkańców (obrońców). Najstarsze źródło, w którym pojawia się grodzisko to dokument z roku 1467 i już wówczas nazwane jest "kopcem". Rola militarna obiektu w księstwie bytomskim z pewnością nie była znaczna, skoro nie pojawia się w dokumentach wystawianych przez tutejszych władców. Do czasów dzisiejszych zachowały się dobrze widoczne: fosa, stożek grodu oraz podgrodzie.

Pniów, woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Toszek - grodzisko późnośredniowieczne
Niewielki (średnica ok. 20 metrów) gródek, zlokalizowany na cyplu odciętym od reszty parowu głęboką fosą, założony został prawdopodobnie na początku XIV wieku. Przeprowadzone w ostatnich latach (2015-16) badania archeologiczne potwierdziły dawniejsze przypuszczenia, iż obiekt funkcjonował w wieku XIV i XV. Był to typowy rycerski gródek obronny, na szczycie którego wzniesiono drewnianą wieżę mieszkalną, wspartą na fundamencie kamienno-ceglanym. Do czasów dzisiejszych zachowały się dobrze widoczne: fosa, stożek grodu oraz podgrodzie. Nie są, niestety, znane losy warowni w czasach średniowiecza. Z uwagi na fakt, iż gródek znajdował się w miejscu ważnym z punktu widzenia obrony księstwa (blisko granicy z księstwem opolskim), można założyć, iż fundatorem założenia był zaufany rycerz książęcy (być może księcia Kazimierza bytomskiego?), właściciel wsi Pniów, wzmiankowanej w źródłach już pod koniec XIII wieku.

Zabrze, woj. śląskie, miasto powiatowe - grodzisko średniowieczne
Niewielki gródek, wznoszący się na wysokość 8 metrów ponad pobliskim Potokiem Mikulczyckim powstał prawdopodobnie w wieku XIII (część opracowań wskazuje nawet wiek XII). Był to typowy na ziemiach śląskich rycerski gródek obronny, na szczycie którego wzniesiono drewnianą wieżę mieszkalną - potwierdzają to m.in. badania archeologiczne z roku 2004, podczas których odkryto fragment nadpalonej belki, znaczne ilości węgla drzewnego oraz bełty z kuszy. Nie są, niestety, znane losy warowni w czasach średniowiecza. Być może gród był siedzibą rycerza Dobiesława z Mikulczyc, wzmiankowanego w źródłach po raz pierwszy w roku 1306 (dokument księcia Władysława bytomskiego), a także w latach 1311-12 (dokumenty księcia Siemowita gliwickiego). Odnalezione fragmenty drewnianej zabudowy pozwalają domniemywać, iż zakończenie użytkowania założenia spowodowane było przez pożar, który być może powstał w wyniku działań zbrojnych. Jedynym w zasadzie wydarzeniem historycznym, które może być łączone z ewentualnym atakiem jest zmiana księcia bytomskiego w roku 1316: pomiędzy majem i październikiem tego roku dotychczasowy książę bytomski Siemowit utracił władzę na rzecz starszego brata Władysława. Okoliczności nie są znane - możliwa jest zarówno ścieżka pokojowa, jak i szybka ofensywa zbrojna Władysława. Być może gród w Mikulczycach został zniszczony właśnie podczas tej potencjalnej kampanii.

Tarnowskie Góry, woj. śląskie, miasto powiatowe - grodzisko średniowieczne
Niewielki gródek na terenie Starych Tarnowic (obecnie zachodnia dzielnica miasta Tarnowskie Góry) powstał prawdopodobnie w I połowie XIV wieku. Być może gród był fundacją (i siedzibą) rycerza Adama z Tarnowic, wzmiankowanego w źródłach po raz pierwszy w roku 1304 (dokument księcia Bolesława toszeckiego), a także w następnych latach (do roku 1346) w dokumentach piastowskich książąt z linii bytomskiej: Siemowita gliwickiego i Władysława bytomskiego. Na szczycie kopca wznosiła się drewniana wieża mieszkalno-obronna, a grodu broniła sucha fosa i wysoki wał zwieńczony ostrokołem. Gród funkcjonował prawdopodobnie do początku wieku XVI, kiedy to ówcześni właściciele Starych Tarnowic zdecydowali o wzniesieniu nowej renesansowej siedziby. Obecnie grodzisko jest dość mocno zniwelowane, a dawny wał i fosa stosunkowo słabo czytelne w terenie. Na szczycie grodziska znajduje się rozłożysta Lipa Sobieskiego, pod którą - zgodnie z podaniami - miało się odbyć pożegnanie podążającego pod Wiedeń króla Jana III Sobieskiego z żoną Marią Kazimierą.

Żernica, woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Pilchowice - grodzisko średniowieczne
Grodzisko powstało prawdopodobnie pomiędzy XII i XIV wiekiem. Brak dokładnych danych na temat założenia spowodowany jest milczeniem źródeł pisanych. Nie prowadzono również poważniejszych badań archeologicznych na terenie grodu. Dość duże rozmiary grodziska (średnica 40-55 metrów, wysokość wałów pow. 7 metrów) pozwalają przypuszczać, iż było ono fundacją znaczniejszego rycerza, a może nawet samego księcia. Na majdanie dawnego grodu w roku 1661 wzniesiono drewniany barokowy kościółek pw. Św. Michała Archanioła.

Wojkowice Kościelne, woj. śląskie, pow. będziński, gm. Siewierz
W źródłach pisanych miejscowość pojawia się dopiero w roku 1325, jednak jej rodowód jest znacznie starszy. Badania archeologiczne najważniejszego obiektu na terenie wsi - kościoła Św. Marcina - wykazały, iż pierwsza murowana świątynia w tym miejscu istniała już w I połowie wieku XIII. Wokół tego romańskiego kościoła funkcjonowała osada książęca. Początkowo w granicach księstwa opolsko-raciborskiego, a od roku 1284 w nowo powstałym księstwie bytomsko-kozielskim (w kasztelanii siewierskiej). W późniejszych latach Wojkowice Kościelne dzieliły losy pobliskiego i znaczniejszego Siewierza.
Kluczowym obiektem łączącym wieś z okresem piastowskim jest kościół Św. Marcina (wezwanie to uzyskał jednak dopiero w wieku XV). Jego obecny kształt to efekt szeregu przebudów z przestrzeni wieków, które zatarły pierwotny romański charakter. Ze względu na milczenie źródeł, ustalenie fundatora świątyni nie jest możliwe. Być może - biorąc pod uwagę fakt, iż budowa murowanego kościoła była zadaniem niezwykle kosztownym - należy ją wiązać z dworem książęcym Mieszka I Laskonogiego, albo jego następców, Kazimierza I, bądź Mieszka II Otyłego, książąt opolsko-raciborskich.