piastowski Wrocław

relikty zamku książęcego na Ostrowie Tumskim | katedra Św. Jana Chrzciciela | kościół Św. Marcina | kościół Św. Klary i Św. Jadwigi | kolegiata Św. Krzyża i Św. Bartłomieja | kościół Św. Idziego | greckokatolicki sobór Śś Wincentego i Jakuba | kościół Najświętszej Marii Panny Na Piasku | prawosławny sobór Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy | kościół Bożego Ciała | kościół Św. Wojciecha | inne obiekty

relikty zamku książęcego na Ostrowie Tumskim

Początki murowanego romańskiego zamku na Ostrowie Tumskim należy łączyć z osobą księcia Bolesława I Wysokiego. Władca ten, prawdopodobnie ok. 1180 roku - w miejscu istniejącego już od X wieku drewnianego grodu - ufundował ceglany budynek. Fundament tego obiektu stanowiło 18 filarów, połączonych arkadami, natomiast na środku znajdował się kolisty filar centralny. Starsze opracowania wskazują, iż budynek ten pełnił funkcje sakralne, jednak najnowsze badania archeologiczne potwierdziły, iż był to najstarszy na terenie grodu wrocławskiego obiekt murowany, zatem musiał również pełnić funkcje rezydencjonalne. Za panowania księcia Henryka I Brodatego zamek został znacząco przebudowany: budynek osiemnastoboczny częściowo wyburzono, a w jego miejscu wzniesiono prostokątny pałac z czworoboczną wieżą. Książę Henryk III Biały otoczył zamek ceglanymi murami obronnymi. Kolejna większa przebudowa zamku na Ostrowie Tumskim miała miejsce w czasach panowania księcia Henryka IV Prawego: powiększeniu uległa część mieszkalna założenia, jak również rozpoczęto wznoszenie kościoła klasztornego (przy projektowanym opactwie cysterek NMP), jednak z uwagi na fakt rozpoczęcia budowy w pobliżu kolegiaty Św. Krzyża, budowę klasztoru przerwano (prawdopodobnie ok. 1287 roku), a kościół ukończono później w znacznie uproszczonej formie (kościół Św. Marcina). Po śmierci Henryka IV w roku 1290 kolejni władcy wrocławscy za swoją siedzibę obrali zamek na lewym brzegu Odry i ostatecznie warownia na Ostrowie Tumskim stała się własnością kapituły świętokrzyskiej, a następnie innych instytucji kościelnych. W późniejszych latach obiekt był stopniowo rozbierany. Obecnie zachowały się tylko fragmenty ścian, przyziemi, fundamentów, z których najstarsza część eksponowana jest w podziemiach budynku klasztornego Sióstr Szkolnych De Notre Dame.
2018
fragment wału grodu na Ostrowie Tumskim
▲ fragment wału grodu na Ostrowie Tumskim (ze zbiorów Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu)
2018
fundament ściany budynku osiemnastobocznego
▲ fundament ściany budynku osiemnastobocznego
2018
fundament ściany budynku osiemnastobocznego
▲ fundament ściany budynku osiemnastobocznego
2018
relikty budynku osiemnastobocznego
▲ relikty budynku osiemnastobocznego
2018
fundament pałacu
▲ fundament pałacu
2018
relikt centralnego filaru budynku osiemnastobocznego
▲ relikt centralnego filaru budynku osiemnastobocznego

katedra Św. Jana Chrzciciela

Pierwszy kościół w miejscu obecnej archikatedry powstał już w połowie X wieku. Jego fundator pozostaje nieznany, a sama budowla - co ciekawe - była kamienna. Na zjeździe gnieźnieńskim w roku 1000 utworzono biskupstwo wrocławskie. Wówczas to Bolesław I Chrobry ufundował nowy większy kościół (w stylu przedromańskim). W związku z niepokojami wewnętrznymi (bunt poddanych połączony z reakcją pogańską ok. 1034/38 roku) i najazdem księcia czeskiego Brzetysława w roku 1038, katedra Chrobrego uległa zniszczeniu. Odbudowy (w tym w stylu romańskim) podjął się książę Kazimierz I Odnowiciel po roku 1050. Fundacja książęca była stosunkowo skromna - prawdopodobnie nie posiadała nawet wieży. Przetrwała ok. 100 lat. W latach 50. XII wieku budowę nowej świątyni (również romańskiej) zainicjował biskup wrocławski Walter z Malonne. W tej właśnie katedrze pochowano prawdopodobnie Jarosława, księcia opolskiego i biskupa wrocławskiego († 22 III 1201). W roku 1244 biskup wrocławski Tomasz I rozpoczął przebudowę części wschodniej katedry. Budowę ukończono w latach 70. XIII wieku. Był to jeden z najwcześniejszych przejawów architektury gotyckiej na ziemiach polskich. Zachodnia część świątyni przebudowana została w stylu gotyckim w wieku XIV. Katedra wrocławska nigdy nie pełniła funkcji nekropolii książęcej - chowano w niej lokalnych biskupów i kanoników. Poświadczone przez źródła pochówki piastowskie wynikają z faktu, iż książęta ci sprawowali funkcję biskupa wrocławskiego: Henryk VIII legnicki († 12 XII 1398) oraz Konrad IV Starszy oleśnicki († 9 VIII 1447). W późniejszych latach do katedry dobudowywano szereg kaplic (renesansowe i barokowe). Obecny wygląd świątyni to efekt odbudowy ze zniszczeń II wojny światowej.
Do wyposażenia katedry, które mogło mieć bezpośredni związek z polskimi władcami należy zaliczyć obraz tzw. Madonny Sobieskich. Zdaniem części badaczy, został podarowany królowi Janowi III Sobieskiemu przez papieża Innocentego XI. Według innej hipotezy obraz otrzymał Aleksander Sobieski z rąk papieża Klemensa XI. Miał on zostać następnie przekazany przez królową Marię Kazimierę (albo jej syna Jakuba Ludwika) parafii w Międzylesiu, by po II wojnie światowej zostać przeniesiony do odbudowywanej katedry.
2020
fasada zachodnia
▲ fasada zachodnia
2018
fasada zachodnia
▲ fasada zachodnia
2020
widok od strony zachodniej
▲ widok od strony zachodniej
2018
fasada północna
▲ fasada północna
2020
widok od strony północno-zachodniej
▲ widok od strony północno-zachodniej
2020
widok od strony północnej
▲ widok od strony północnej
2020
wieże
▲ wieże
2018
tzw. 'Madonna Sobieskich'
▲ tzw. Madonna Sobieskich - obraz łączony z osobą króla Jana III Sobieskiego albo jego syna Aleksandra Benedykta

kościół Św. Marcina

Gotycki ceglany kościół wzniesiony został w latach 80. XIII wieku, z inicjatywy księcia Henryka IV Prawego. Pierwotnie miał być to kościół klasztorny (przy opactwie cysterek NMP), jednak z uwagi na fakt rozpoczęcia budowy w pobliżu kolegiaty Św. Krzyża, budowę klasztoru przerwano (prawdopodobnie ok. 1287 roku). Kościół ukończono w formie uproszczonej. Była to budowla dwukondygnacyjna (albo trzykondygnacyjna, jak dowodzą niektórzy badacze). Henryk Prawy w swym testamencie życzył sobie pochówku w tym właśnie kościele, po zakończeniu jego budowy (i zakończeniu budowy opactwa cysterek). Do tego jednak nie doszło, gdyż budowy klasztoru zaniechano. Kościół wkrótce otrzymał wezwanie Św. Marcina (do tego czasu zwany był kościołem NMP), przeniesione ze znacznie starszego romańskiego kościółka grodowego, wzmiankowanego już w roku 1149. W późniejszych latach kościół ulegał przebudowom, jednak jego zasadniczy gotycki charakter został utrzymany. Zniszczony w czasie II wojny światowej. Obecny jego wygląd to efekt odbudowy w lat 1957-60, przywracającej mu bardziej surowy kształt z XIII wieku. Kościół Św. Marcina jest jedynym ocalałym budynkiem należącym do dawnego zamku piastowskiego.
2020
widok ogólny
▲ widok ogólny
2018
fasada zachodnia
▲ fasada zachodnia
2018
widok od strony południowo-wschodniej
▲ widok od strony południowo-wschodniej
2020
kościół Św. Marcina, kolegiata Św. Krzyża i Św. Bartłomieja i katedra (w tle)
▲ kościół Św. Marcina, kolegiata Św. Krzyża i Św. Bartłomieja i katedra (w tle)

kościół Św. Klary i Św. Jadwigi (urszulanek, d. klarysek)

W roku 1257 księżna Anna Przemyślidka, wdowa po księciu Henryku II Pobożnym sprowadziła z Pragi do Wrocławia zakon klarysek. W roku 1260 biskup wrocławski Tomasz I konsekrował - ufundowany także przez Annę Przemyślidkę - kościół pod wezwaniem Św. Klary. Około roku 1265 dobudowano drugą kaplicę (w roku 1267 otrzymała ona wezwanie Św. Jadwigi, matki Henryka II Pobożnego, kanonizowanej 26 marca 1267). Gdy w roku 1265 zmarła fundatorka założenia, księżna Anna, została pochowana w nowo wybudowanej kaplicy. Zapoczątkowano tym samym rolę kościoła jako książęcej nekropolii. Oprócz licznych Piastówien (które pełniły funkcję opatek klasztoru), miejscem wiecznego spoczynku stał się dla książąt wrocławskich Henryka III Białego († 3 XII 1266), Henryka V Brzuchatego († 22 II 1296) i Henryka VI Dobrego († 24 XI 1335). Od roku 1810 klasztor i kościół przejęły urszulanki. Obecny wygląd kościoła to efekt odbudowy po II wojnie światowej, kiedy to został w znacznym stopniu zrujnowany. Nie odtworzono barokowego stropu, lecz ze względów bezpieczeństwa wzmocniono konstrukcję żelbetową płytą.
2012
fasada frontowa klasztoru
▲ fasada frontowa klasztoru
2012
mauzoleum Piastów
▲ mauzoleum Piastów
2018
urna z sercem księżnej Karoliny, ostatniej Piastówny
▲ urna z sercem księżnej legnicko-brzeskiej Karoliny († 24 XII 1707), ostatniej Piastówny
2018
płyta pamiątkowa poświęcona pochówkom książęcym na terenie klasztoru
▲ płyta pamiątkowa poświęcona pochówkom książęcym na terenie klasztoru

kolegiata Św. Krzyża i Św. Bartłomieja

Świątynia (kolegiata) powstała z inicjatywy księcia Henryka IV Prawego jako wotum po zakończeniu (jesienią roku 1287) jego długotrwałego sporu o podłożu polityczno-kościelnym z biskupem wrocławskim, Tomaszem II. Budowę prezbiterium rozpoczęto w roku 1288. Henryk nie doczekał jednak finiszu prac budowlanych (1295), gdy zmarł w roku 1290. Zgodnie ze swoim życzeniem wyrażonym w testamencie, został pochowany w tej świątyni (pochówek miał być tymczasowy - do czasu wzniesienia opactwa cysterek i rozbudowy kościoła NMP, które jednak nie powstały). Wkrótce też powstał niezwykle misterny grobowiec księcia (obecnie eksponowany w Muzeum Narodowym we Wrocławiu). Kolejne etapy budowy kolegiaty nadzorował już biskup wrocławski Nankier. W latach 30. i 40. XIV wieku powstał korpus nawy i transept. Kolegiata uzyskała nietypowy dwukondygnacyjny układ wnętrza. Dolny kościół uzyskał wezwanie Św. Bartłomieja, natomiast górny (właściwy) - Świętego Krzyża. Oprócz fundatora w kolegiacie pochowany został jeszcze jeden monarcha, Przemek II Opawski z rodu czeskich Przemyślidów († 16 VI 1478). W późniejszych latach (XVII i XVIII wieku) wnętrze kolegiaty zostało zmodyfikowane w stylu barokowym, by następnie znów przywrócić mu bardziej surowy styl (w wieku XIX wnętrze górnego kościoła przekształcono na modłę neogotycką). Obecny wygląd wnętrz świątyni to efekt powojennej odbudowy (w roku 1945 runęła część sklepień).
2020
widok od strony północno-zachodniej
▲ widok od strony północno-zachodniej
2020
widok od strony północnej
▲ widok od strony północnej (na horyzoncie widoczny Masyw Ślęży)
2020
widok od strony południowej
▲widok od strony południowej
2021
widok z wieży katedry
▲ widok z wieży katedry
2018
Tympanon Tronu Łaski
▲ Tympanon Tronu Łaski we wnętrzu kościoła (widoczne postaci Henryka IV Prawego i jego żony Matyldy brandenburskiej)
2018
fragment Tympanonu Tronu Łaski z przedstawieniem postaci Henryka IV Prawego
▲ fragment Tympanonu Tronu Łaski z przedstawieniem postaci Henryka IV Prawego
2018
XV-wieczny gotycki zwornik na sklepieniu dolnego kościoła przedstawiający Św. Jadwigę von Andechs
▲ XV-wieczny gotycki zwornik na sklepieniu dolnego kościoła przedstawiający Św. Jadwigę von Andechs
2018
płyta nagrobna biskupa wrocławskiego Nankiera, złożona w dolnym kościele
▲ płyta nagrobna biskupa wrocławskiego Nankiera, złożona w dolnym kościele

kościół Św. Idziego

Ceglany kościół pod wezwaniem Św. Idziego wzniesiono w I połowie XIII wieku, prawdopodobnie wkrótce po ustąpieniu ze Śląska Mongołów (po roku 1241), w miejscu w którym wcześniej miała stać świątynia (drewniana) ufundowana przez Piotra Włostowica, palatyna Bolesława III Krzywoustego i Władysława II Wygnańca. Na starszy (co najmniej XII-wieczny) rodowód kościółka i jego związek z Bolesławem Krzywoustym może wskazywać wezwanie Św. Idziego (święty ten był patronem narodzin księcia). Założenie wzniesiono w stylu późnoromańskim, a sklepienie świątyni wsparto na pojedynczym filarze. W późniejszych latach przechodził modernizacje, jednak jego dzisiejszy wygląd do efekt odbudowy po II wojnie światowej. Usunięto wówczas modyfikacje renesansowe (z wyjątkiem jednego portalu) i barokowe. Ten niewielki kościółek jest najstarszym w pełni zachowanym budynkiem Wrocławia.
2018
fasada południowa
▲ fasada południowa
2018
fasada południowa
▲ fasada południowa
2018
widok od strony wschodniej
▲ widok od strony wschodniej
2018
romański portal
▲ romański portal

greckokatolicki sobór Śś Wincentego i Jakuba (d. franciszkanów)

W roku 1240 książę Henryk II Pobożny sprowadził z Pragi do Wrocławia franciszkanów. Ufundował wówczas kościół (pod wezwaniem Św. Jakuba) i klasztor. Pierwsze założenie wznoszone było w stylu romańskim. Wkrótce (1241) pochowano tu fundatora, księcia Henryka, który zginął z bitwie z Mongołami pod Legnicą. Jego misternej roboty nagrobek eksponowany jest obecnie w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Budowa ta zakończyła się przed rokiem 1254. 16 grudnia 1261 roku książę wrocławski Henryk III Biały wraz z bratem Władysławem ogłosił treść przywileju dotyczącego lokacji Nowego Miasta we Wrocławiu na prawie magdeburskim. Znaczne przebudowy świątyni w stylu gotyckim (dominującym do dziś) miały miejsce w wiekach XIV i XV. W roku 1530 obiekt objęli swą opieką norbertanie, którzy nadali mu dodatkowe wezwanie - Św. Wincentego. Wnętrze kościoła uległo barokizacji w II połowie wieku XVII. W późniejszych latach obiekt kilkukrotnie zmieniał opiekuna, lecz nie podlegał większym przebudowom. Jego obecny wygląd to efekt powojennej odbudowy. W roku 1997 świątynia została przekazana kościołowi greckokatolickiemu i od tego czasu pełni rolę soboru (katedry).
2018
widok od strony południowo-wschodniej
▲ widok od strony południowo-wschodniej
2007
widok od strony południowo-wschodniej
▲ widok od strony południowo-wschodniej
2018
widok z Wyspy Piasek
▲ widok z Wyspy Piasek
2018
widok z wieży katedry
▲ widok z wieży katedry

kościół Najświętszej Marii Panny Na Piasku (d. kanoników)

Pierwszy kościół i klasztor kanoników regularnych ufundował w I połowie XII wieku palatyn Bolesława III Krzywoustego i Władysława II Wygnańca, Piotr Włostowic wraz z żoną i synem Świętosławem. Pierwotne założenie romańskie, dodatkowo powiększone jeszcze w XIII wieku, zostało wkrótce zastąpione obiektem gotyckim. Kościół ten powstawał w latach 1334-75. W roku 1371 pochowano w nim Agnieszkę, córkę księcia Kazimierza I cieszyńskiego, żonę Konrada II oleśnickiego. W roku 1945, na skutek działań wojennych, kościół został w znacznym stopniu zniszczony (utracono wówczas niemal całe wyposażenie). Odbudowa kościoła miała miejsce w latach 60. XX wieku (przywrócony został wygląd gotycki). Obecnie kościół NMP na Wyspie Piasek to ceglana hala, do której od strony zachodniej przylegają dwie wieże (ukończono w roku 1430 tylko wieżę południową; wieża północna nie wznosi się powyżej poziomu murów naw). Przylegający do świątyni dawny klasztor kanoników regularnych (pierwotnie gotycki, na początku XVIII wieku przebudowany w stylu barokowym) obecni pełni funkcję biblioteki uniwersyteckiej.
2020
widok od strony północnej
▲ widok od strony północnej (na horyzoncie widoczny Masyw Ślęży)
2018
pomnik papieża Jana XXIII i fasada północna kościoła
▲ pomnik papieża Jana XXIII i fasada północna kościoła
2018
fasada wschodnia
▲ fasada wschodnia
2021
widok z wieży katedry
▲ widok z wieży katedry

prawosławny sobór Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (d. kościół Św. Barbary)

Późnogotycki, ceglany kościół Św. Barbary wzniesiono ok. 1400-17 roku, w miejscu istniejącej już w XIII wieku kaplicy cmentarnej cechu białoskórników. Osoba fundatora nowego założenia pozostaje nieznana. Początkowo świątynia pełniła funkcję kościoła filialnego i pogrzebowego wobec kościoła Św. Elżbiety. Trójnawowa, dwuwieżowa (wieża południowa nie przewyższa murów kościoła) konstrukcja świątyni przetrwała w zasadzie w niezmienionej formie aż do II wojny światowej. Wnętrze ulegało zmianom z przyczyn zarówno związanych z aktualną modą (styl renesansowy, później barokowy), jak i względami religijnymi (W roku 1525 kościół został przejęty przez protestantów, a w 1963 - Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu). Z uwagi na swój stosunkowo późny rodowód, kościół Św. Barbary nie miał nic wspólnego z Piastami wrocławskimi (linia ta wymarła w roku 1335). Stanowi jednak miejsce pochówku księcia żagańskiego Wacława († 29 IV 1488), tutejszego dobrodzieja. Co ciekawe, tego niezwykle religijnego księcia - na jego życzenie - pochowano w kruchcie kościoła (było to miejsce uznawane za mało prestiżowe, wręcz upokarzające).
2018
widok z 'Mostku Pokutnic' w kościele Św. Marii Magdaleny
▲ widok z Mostku Pokutnic w kościele Św. Marii Magdaleny

kościół Bożego Ciała (d. joannitów)

Kościółek (prawdopodobnie romański) pod wezwaniem Bożego Ciała pojawia się w źródłach po raz pierwszy w roku 1320. Od początku wzmiankowany jest jako kaplica joannitów (zakon ten miał już swoje nadania w okolicach Wrocławia w roku 1273). W I połowie wieku XIV został znacznie rozbudowany w stylu gotyckim. Co ciekawe, obiekt nie miał nigdy wieży. Reguła rycerskiego zakonu joannitów była bardzo surowa i promowała ubóstwo i skromność, natomiast wieża w średniowieczu była symbolem bogactwa i władzy. W późniejszych latach świątynia wielokrotnie ulegała katastrofom (pożarom, zniszczeniom), z uwagi na swoje obronne położenie tuż przy murach miejskich. Obecny wygląd kościoła to efekt odbudowy po II wojnie światowej, kiedy to został w znacznym stopniu zrujnowany.
2018
widok od strony południowo-zachodniej
▲ widok od strony południowo-zachodniej
2018
fasada zachodnia
▲ fasada zachodnia
2018
płyta nagrobna dwóch joannitów
▲ płyta nagrobna dwóch joannitów
2018
pomnik króla Bolesława I Chrobrego i fragment południowej fasady kościoła
▲ pomnik króla Bolesława I Chrobrego i fragment południowej fasady kościoła

kościół Św. Wojciecha (dominikanów)

Pierwszy kościół (romański) ufundował w I połowie XII wieku brat palatyna Piotra Włostowica, Bogusław. W roku 1112 otrzymał on wezwanie Św. Wojciecha i został poświęcony przez biskupa wrocławskiego Żyrosława I. W roku 1148 kościółek został przekazany augustianom z Sobótki, nadal pełniąc funkcję kościoła parafialnego. W roku 1226 biskup wrocławski Wawrzyniec osadził przy kościele dominikanów przybyłych z Krakowa, którym przewodził Czesław z rodu Odrowążów, pierwszy przeor klasztoru wrocławskiego. Wsławił się on w czasie pierwszego najazdu mongolskiego w roku 1241, kiedy to zgodnie z przekazami dodawał otuchy obrońcom zamku wrocławskiego. Jak podaje Jan Długosz, kiedy bowiem trwał w modlitwie, ognisty słup zstąpił z nieba nad jego głowę i oświetlił niewypowiedzianie oślepiającym blaskiem całą okolice i teren miasta Wrocławia. Pod wpływem tego niezwykłego zjawiska serca Tatarów ogarnął strach i osłupienie do tego stopnia, że zaniechawszy oblężenia uciekli raczej niż odeszli.. Po śmierci w roku 1242, Czesława pochowano w kościele. W roku 1713 został beatyfikowany przez papieża Klemensa XI, a od roku 1963 jest patronem miasta Wrocławia.
W związku ze zniszczeniami dokonanymi przez najeźdźców w roku 1241, w latach 1250-70 wzniesiono nowy korpus nawowy z transeptem. Do końca wieku XIII rozebrano dotychczasowy chór, który zastąpiono nowym gotyckim, poświęconym w 1330 roku przez biskupa wrocławskiego Nankiera. W 1359 roku wzniesiono wieżę. W 2 połowie XIV wieku podwyższono mury nawy głównej i transeptu. W roku 1470 albo 1479 w kościele pochowana została Jadwiga Biesówna, 2. żona księcia głogóweckiego Bolesława V Wołoszka. W latach 1715-30 powstała barokowa kaplica bł. Czesława, w której złożono alabastrową trumnę z jego relikwiami. W czasie II wojny światowej kościół został silnie zniszczony. Jego obecny wygląd to efekt powojennej odbudowy.
2018
widok z wieży kościoła Św. Elżbiety
▲ widok z wieży kościoła Św. Elżbiety
2018
widok z 'Mostku Pokutnic' w kościele Św. Marii Magdaleny
▲ widok z Mostku Pokutnic w kościele Św. Marii Magdaleny

inne obiekty

2013
dawny pałac książąt legnicko-brzeskich
▲ pałac książąt legnicko-brzeskich od połowy XV wieku do 1707 roku (obecnie siedziba Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego)
FOTO.POCZET.COM (treść i kod strony) jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska.
Serwis stanowi część niekomercyjnego portalu poczet.com, który wpisany został do rejestru dzienników i czasopism prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Katowicach pod poz. Pr 2428.
partnerzy: ApisVideoŻegluga śródlądowa
do góry