Strzelce Opolskie | Niemodlin | Głogówek | Jemielnica | Lubliniec | Ujazd | Chrzelice | Woźniki

Strzelce Opolskie, woj. opolskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa osady pojawiła się po raz pierwszy pod rokiem 1234. Była to niewielka osada leśna, która służyła jako baza myśliwych książęcych. Lokacja miasta na prawie niemieckim dokonana prawdopodobnie w roku 1290 przez księcia opolskiego Bolesława I. Na początku swego istnienia miejscowość położona w granicach księstwa opolsko-raciborskiego, następnie w latach 1290/91-1317 w ziemi opolsko-niemodlińskiej. W latach 1317-1382 Strzelce pozostawały stolicą odrębnego księstwa piastowskiego rządzonego przez własną linię książęcą (Albert i Bolesław III). W późniejszych latach połączone z ziemią niemodlińską, nadal stanowi odrębny organizm polityczny. Po śmierci ostatniego Piasta strzelecko-niemodlińskiego, Bolesława V Wołoszka w roku 1460, Strzelce (i Niemodlin) ponownie włączone do księstwa opolskiego.
Pamiątką okresu piastowskiego jest ruina pałacu - pierwotnie zamku książąt opolskich i strzeleckich, jak również pochodząca z XV wieku miejska baszta obronna, w wieku XVII/XVIII przebudowana na dzwonnicę kościelną.

Niemodlin, woj. opolskie, pow. opolski
Pierwsza osada słowiańska istniała na tym terenie już w X wieku. Od roku 990 w granicach państwa Mieszka I. Lokacja miasta na prawie niemieckim dokonana ok. roku 1283 przez książąt opolskich. W latach 1173-1201 w granicach księstwa opolskiego Jarosława, następnie do roku 1313 - w księstwie opolsko-raciborskim. W latach 1313/14-1382 Niemodlin pozostawał stolicą odrębnego księstwa piastowskiego rządzonego przez własną linię książęcą. W późniejszych latach połączone z ziemią strzelecką, nadal stanowi odrębny organizm polityczny. Po śmierci ostatniego Piasta strzelecko-niemodlińskiego, Bolka V Wołoszka w roku 1460, Niemodlin (i Strzelce) ponownie włączone do księstwa opolskiego.
Pamiątką okresu piastowskiego jest gotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (wzmiankowany w źródłach pisanych już w roku 1228) oraz późnobarokowy pałac - pierwotnie gotycki zamek obronny książąt niemodlińskich, zbudowany z inicjatywy księcia Bolka I Pierworodnego ok. roku 1314.

Głogówek, woj. opolskie, pow. prudnicki
Po raz pierwszy Głogówek został wzmiankowany (pod nazwą Glogov) w dokumencie cystersów datowanym na lata 1212/1214. Początkowo w granicach księstwa opolsko-raciborskiego. Pierwsza lokacja miasta (na prawie średzkim) dokonana w roku 1275 przez księcia Władysława I opolskiego. Pomiędzy 1313 i 1314 synowie zmarłego Bolesława I opolskiego podzielili między sobą jego dawne władztwo i w ten sposób powstało odrębne księstwo niemodlińskie, w skład którego wchodził m.in. Głogówek. Pierwszym księciem z linii niemodlińskiej był Bolesław I Pierworodny. Po jego śmierci (1362/65) ziemie te przejęli synowie: Bolesław II († 1367/68), Wacław († 1369) i Henryk († 1382). Po roku 1382 Głogówek (i pozostałe tereny księstwa niemodlińskiego) powrócił pod zarząd Piastów z linii opolskiej. W latach 1424-1450 wyodrębniło się samodzielne księstwo głogówecko-prudnickie, którego władcą był książę Bolesław V Wołoszek. Po śmierci tego władcy w roku 1460 Głogówek oraz Prudnik (i pozostałe ziemie: Niemodlin, Strzelce, Olesno) zostały włączone do władztwa Mikołaja I opolskiego.
Pamiątkami okresu piastowskiego są m.in.: barokowo-renesansowy pałac roku Oppersdorffów - pierwotnie zamek książąt opolskich (w którym w początkowych latach Potopu szwedzkiego ukrywał się król Polski Jan II Kazimierz Waza, wraz z najbliższym otoczeniem, w tym m.in. z nastoletnim wówczas Michałem Wiśniowieckim, przyszłym królem polskim), a także kolegiata Św. Bartłomieja - ufundowana ok. 1380 roku przez księcia Henryka niemodlińskiego (książę ten został w niej w roku 1382 pochowany) oraz klasztor franciszkanów - miejsce pochówku księcia Bolesława V Wołoszka.

Jemielnica, woj. opolskie, pow. strzelecki, gm. Jemielnica - opactwo cystersów
Fundacja opactwa cystersów w Jemielnicy nastąpiła w roku 1307 z inicjatywy księcia Bolesława I opolskiego. Zakonnicy przybyli z Rud k. Raciborza. Pierwsze obiekty klasztorne były drewniane. Budowa murowanego założenia (w roku 1361) związana jest z działalnością fundacyjną księcia Alberta strzeleckiego. Od samego początku swego istnienia Jemielnica stała się ważnym ośrodkiem kultu w księstwie opolskim (następnie strzeleckim), a być może także nekropolią piastowską: prawdopodobnie pochowano tu księcia Alberta strzeleckiego. W czasie wojen husyckich, w roku 1430, zespół klasztorny został ograbiony i spalony. Obecny wygląd klasztor zawdzięcza barokowej przebudowie z połowy XVIII wieku. Jednym z zachowanych budynków dawnego opactwa jest dawny książęcy młyn wodny, który w roku 1361 został cystersom przekazany przez księcia Alberta strzeleckiego. Obecnie obiekt ten - po wielu pożarach i przebudowach - pełni rolę budynku mieszkalnego.

Lubliniec, woj. śląskie, miasto powiatowe - zamek książęcy, następnie rezydencja magnacka
W źródłach pisanych informacja o zamku w Lublińcu pojawiła się dopiero w roku 1379, jednak badacze wskazują, iż założenie jest znacznie starsze i być może pochodzi z lat 70. XIII wieku (fundacja księcia Władysława I opolskiego). W późniejszych latach obiekt pozostawał we władztwie Piastów opolskich (Bolesława I, Bolesława II, Alberta strzeleckiego i Władysława II Opolczyka). W roku 1396, w czasie wojny Władysława Opolczyka z Władysławem Jagiełłą zamek w Lublińcu został zdobyty przez wojska królewskie. Po krótkim okresie pozostawania w rękach wojewody krakowskiego Spytka z Melsztyna i książąt cieszyńskich, w roku 1401 powrócił do Piastów opolskich (do księcia Bernarda niemodlińskiego). Po śmierci ostatniego księcia opolskiego, Jana II Dobrego (w roku 1532) zamek lubliniecki pozostawał w granicach monarchii Habsburgów i był przedmiotem licznych dzierżaw. W związku z brakiem materiałów źródłowych, jak również badań archeologicznych, ustalenie wyglądu zamku z czasów piastowskich nie jest możliwe. Wkrótce z warowni o charakterze obronnym przebudowany został na rezydencję magnacką (po roku 1650 w stylu barokowym, a w końcu XVIII wieku w stylu klasycystycznym).

Ujazd, woj. opolskie, pow. strzelecki
W źródłach pisanych nazwa osady pojawiła się po raz pierwszy w bulli papieża Hadriana IV z roku 1155. Od początku stanowi własność biskupów wrocławskich. Lokacja na prawie niemieckim w roku 1223, zatwierdzona przez księcia Kazimierza I opolskiego. W II połowie XIV wieku Ujazd stanowił punkt sporny pomiędzy biskupem wrocławskim Przecławem z Pogorzeli i księciem strzeleckim Bolesławem III. Konflikt (zbrojny) w roku 1370 zakończył cesarz Karol IV Luksemburski nakazując księciu wypuszczenie jeńców, a biskupowi likwidację umocnień miasta. W roku 1428 biskup wrocławski (i książę oleśnicki) Konrad IV Starszy oddaje Ujazd (z zamkiem i całym okręgiem) w zastaw księciu Bernardowi niemodlińskiemu (opolskiemu). W roku 1443 Ujazd (z zamkiem i całym okręgiem) stał się władztwem jego bratanka, Bolesława V Wołoszka, księcia strzelecko-niemodlińskiego. Po śmierci tego władcy (1460), Ujazd przejmuje książę Mikołaj I opolski i w roku 1463 oddaje go swojej córce Machnie (Małgorzacie) jako wiano. Mąż Machny, książę Przemysław toszecki wykupuje wiano i ostatecznie w roku 1466 przekazuje Ujazd (wraz z okręgiem) swemu bratu, Janowi IV gliwickiemu. Po śmierci Jana IV (1495/97) władztwo powraca w ręce biskupów wrocławskich, by wkrótce (1524) zostać ostatecznie sprzedane w ręce prywatne.
Pamiątką okresu piastowskiego jest ruina renesansowego pałacu - pierwotnie gotyckiego zamku biskupów wrocławskich z XIII wieku. Obiekt w latach 2015-16 przeszedł rewitalizację i obecnie udostępniony jest zwiedzającym w postaci tzw. "trwałej ruiny".

Chrzelice, woj. opolskie, pow. prudnicki, gm. Biała - zamek książęcy, następnie rezydencja magnacka
Ceglany zamek (gotycki) powstał prawdopodobnie w połowie wieku XIV z inicjatywy jednego z książąt niemodlińskich, być może Bolesława I Pierworodnego, który pragnął w ten sposób zabezpieczyć południową część swojego władztwa. Obiekt na planie nieregularnego trapezu zbudowano na wzniesieniu pośród podmokłych łąk. Zamek posiadał dwa budynki mieszkalne, a pomiędzy nimi znajdowała się brama. W północno-zachodniej części dziedzińca wzniesiono wolnostojącą wieżę ostatecznej obrony. Zamek otaczała fosa wypełniona wodą. Podczas czasie najazdów husyckich w latach 1428-34 obiekt doznał szeregu zniszczeń: uszkodzone zostały mury obronne, a także cylindryczna wieża. Zamek wkrótce wyremontowano, jednak wieżę cylindryczną odbudowano tylko do wysokości murów. Po śmierci ostatniego księcia opolskiego, Jana II Dobrego (w roku 1532) zamek chrzelicki pozostawał w granicach monarchii Habsburgów i był przedmiotem licznych dzierżaw. W drugiej połowie XVII wieku obiekt uległ znaczącej przebudowie w czteroskrzydłowy barokowy pałac pozbawiony cech obronnych. Obecny stan budynku to efekt szeregu zaniedbań budowlanych i inwestycyjnych po II wojnie światowej.

Woźniki, woj. śląskie, pow. lubliniecki
W źródłach pisanych nazwa osady pojawiła się po raz pierwszy w roku 1206 w dokumentach zamiany wsi pomiędzy biskupem krakowskim Pełką i opatem norbertanów z Ołbina pod Wrocławiem. Dokumenty wspominają o dziesięcinach ze wsi Voznici, co oznacza, iż była to już ukształtowana osada służebna, której mieszkańcy zobowiązani byli do produkcji kół i wozów na rzecz księcia. Początkowo Woźniki należały do kasztelanii bytomskiej (w księstwie opolsko-raciborskim), jednak po śmierci księcia Władysława I opolskiego (1281/82) i po dalszym podziale ojcowizny (1284), znalazły się w księstwie opolskim pod rządami księcia Bolesława I. W dokumencie tego władcy z roku 1301 Woźniki po raz pierwszy zostały wymienione (Wosnik) jako miasto, co wskazuje, iż prawdopodobnie pierwszej lokacji na prawie niemieckim dokonał właśnie Bolesław I opolski, prawdopodobnie pod koniec XIII wieku. Od roku 1317 Woźniki pozostawały w granicach księstwa strzeleckiego rządzonego przez księcia Alberta. Po jego zgonie (1370/71) okręg lubliniecki (wraz z Woźnikami) przeszedł pod panowanie Władysława II Opolczyka. W roku 1396 - w toku kolejnej wojny pomiędzy księciem opolskim i królem Władysławem Jagiełłą - miasto zostało zajęte przez wojska Spytka z Melsztyna, kasztelana krakowskiego. Ziemie te jednak wkrótce powróciły do Piastów: w roku 1401 otrzymał je (jako posag) książę Bernard niemodliński po ślubie z Jadwigą, córką Spytka z Melsztyna. W roku 1454 książę Bernard odnowił prawa miejskie Woźnik - miasto zostało przeniesione wówczas w nowe miejsce, bowiem Stare Woźniki zostały zniszczone w I połowie XV wieku, prawdopodobnie podczas jednego z najazdów husyckich, być może z roku 1430. Po śmierci ostatniego Piasta strzelecko-niemodlińskiego, Bolesława V Wołoszka w roku 1460, Woźniki (wraz z całą ziemią lubliniecką) ponownie włączone do księstwa opolskiego.
Pamiątką okresu piastowskiego są pozostałości warowni/zamku. Prawdopodobnie powstał na przełomie XIII i XIV wieku (po pierwszej lokacji miasta), możliwe jednak, iż był znacznie młodszy i wzniesiono go dopiero w połowie wieku XIV. Obiekt po raz pierwszy wzmiankowany jako "gród lub warownia" (castrum sive fortalitium) dopiero w dokumencie księcia Władysława II Opolczyka z roku 1386. Dokument ten książę wystawił właśnie w Woźnikach, co pośrednio wskazuje, iż był gościem w warowni, zapewne najbardziej okazałym obiekcie na terenie miasta. Dokument ten wskazuje, iż był to obiekt niewielki, a ponadto nadawany był przez księcia wraz z urzędem wójta. Wójtowska warownia funkcjonowała do połowy wieku XV, kiedy to jedna z wypraw husyckich całkowicie spustoszyła miasto. Obiekt również uległ całkowitemu zniszczeniu i degradacji: gdy w roku 1497 ówczesny wójt Woźnik przekazał teren dawnego grodu lokalnemu kościołowi parafialnemu, w dokumencie wspomniano wyłącznie o łąkach i niwach. Do czasów dzisiejszych zachowały się wyłącznie mało czytelne fragmenty wałów i zarys fos.