Stanisław II August (Stanisław August Poniatowski)
(wł. Stanisław Antoni Poniatowski h. Ciołek)
Średniego wzrostu, o prawidłowych proporcjach ciała i męskiej sylwetce, twarz szczera, przyjemna i interesująca, rysy ostre i zdecydowane, szczególnie zaś nos i podbródek. Cerę ma bladą, a włosy o głębokiej, zbliżonej do czerni barwie. Stanisław nie nosi peruki.
Wspomnienia z Polski Wraxalla
| rodzice |
|---|
| Stanisław Poniatowski, kasztelan krakowski | Konstancja, córka Kazimierza Czartoryskiego, kasztelana wileńskiego |
narodziny chrzest śmierć |
|---|
17 I 1732 🕙ok. 10:00 Wołczyn k. Brześcia Litewskiego II 1732 12 II 1798🕗08:00
Petersburg |
| małżeństwa (konkubinaty) |
|---|
- ❤1753 - ok.1754: Henrietta Zofia de Puget - Francuzka, szlachcianka (późniejsza szambelanowa Lullier)
- ❤1754 - 1755: Joanna z Sułkowskich Sapieżyna
- ❤1755 - 1758: Zofia Augusta Fryderyka zu Anhalt-Zerbst, księżna holsztyńska (późniejsza caryca Katarzyna II)
- ❤ok.1763 - po 1770: Magdalena Agnieszka, córka księcia Antoniego Benedykta Konstantego Lubomirskiego, żona wojewody połockiego Aleksandra Sapiehy
- ❤ok.1765: Izabela (Elżbieta), córka podskarbiego wielkiego litewskiego Jana Jerzego Flemminga, żona księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego
- ❤ok. 1772/73: Jadwiga ze Strutyńskich, wdowa po Janie Ciechanowieckim, staroście mścisławskim (późniejsza żona Mikołaja Manuzzi i starościna opeska)
- ❤ok. 1770 - 1798: Elżbieta Szydłowska, żona generała Jana Jerzego Grabowskiego (do 1789 roku)
- możliwe małżeństwo morganatyczne, bigamiczne - ok. 1784 roku
- ❤/1775: Izabela (Elżbieta), córka starosty generalnego ziem podolskich Augusta Aleksandra Czartoryskiego, żona marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego
- ❤ok.1778 - ?: Anna Maria, córka feldmarszałka austriackiego Andreasa Hadik von Futak, żona generała Jerzego Marcina Lubomirskiego
|
| potomstwo (naturalne) |
|---|
- Anna (20 XII 1757 - 19 II 1759)
- Konstancja (1768 - 15 VI 1844)
Michał Mikołaj Cichocki (IX 1770 - 5 V 1828) - Maria Anna (15 III 1768 - 21 X 1854)
- Stanisław Manuzzi (IX 1773 - 23 III 1823)
- Michał Grabowski (1773 - 17 VIII 1812)
Kazimierz Michał Grabowski (1772/74 - 1842)Izabela Grabowska (26 III 1776 - 21 V 1858)
Stanisław Grabowski (29 X 1780 - 3 X 1845) - Antoni Klewański (przed 1775 - po 1775)
- Kaprenicz (Kaprinski) (ok. 1778? - po IV 1796)
|
| poprzednik | okres panowania | następca |
|---|
| August III Sas | 1764 - 1795 (♔ 1764) | brak |
1748-1754
-Stanisław odbywa kilka podróży do krajów Europy Zachodniej.
1753
-Objęcie urzędu starosty przemyskiego.
1755
-(26 V) Stanisław obejmuje urząd stolnika litewskiego.
-(lato) Wyjazd do Petersburga w roli sekretarza posła angielskiego, Charlesa Hanbury Williamsa.
1756
-(VI/VII) Stanisław powraca do Rzeczypospolitej.
-(XII) Ponowny wyjazd do Rosji (z poselstwem saskim).
-Stanisław zostaje odznaczony Orderem Orła Białego przez
Augusta III.
1758
-(VIII) Powrót do Rzeczypospolitej.
1763
-Próba zamachu stanu Czartoryskich.
-Wkroczenie wojsk rosyjskich na Litwę.
-Śmierć najstarszego syna
Augusta III, Fryderyka Krystiana.
1764
-Zawiązanie w Wilnie konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego popierającej Czartoryskich.
-(5 IV) Stanisław otrzymuje Order Czarnego Orła z rąk króla Prus, Fryderyka II.
-(7 V-23 VI) Sejm konwokacyjny.
- Utworzenie Komisji Skarbowej Koronnej i Litewskiej.
- Powołanie Komisji Wojskowej Koronnej.
- Ograniczenie władzy niektórych urzędów (hetmana, podskarbiego).
- Uporządkowanie sposobu prowadzenia sejmu (zasada większości w sprawach skarbowych).
- Próba uregulowania spraw gospodarczych kraju.
- Zniesienie prywatnych ceł i myt.
- Ustanowienie cła generalnego na granicach.
- Wprowadzenie głosowania większością w sprawach skarbowych.
- Odrzucenie postulatu udzielenia pełni praw obywatelskich dysydentom.
-Zawiązanie konfederacji generalnej na czas nieokreślony.
-Porażka wojsk Karola Stanisława Radziwiłła z Rosjanami pod Słonimem.
-(27 VIII-8 IX) Sejm elekcyjny.
- (7 IX) Elekcja Stanisława Poniatowskiego.
-(25 XI) Koronacja Stanisława II Augusta w kolegiacie Św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
-(3-20 XII) Sejm koronacyjny.
- Utworzenie Komisji Wojskowej Litewskiej.
- Zatwierdzenie przez sejm reformy miar i wag.
- Powstanie w miastach królewskich komisji dobrego porządku, zajmujących się zarządzaniem miastem.
- Reforma poczty.
- Zapoczątkowanie nadawania i uznawania tytułów książęcych arystokracji Rzeczypospolitej.
-Stanisław otrzymuje Order Św. Andrzeja Powołańca z rąk carycy Katarzyny II.
1765
-(7 V) Utworzenie Orderu Św. Stanisława.
-Założenie Szkoły Rycerskiej w Warszawie.
-(19 XI) Otwarcie Teatru Narodowego w Warszawie.
-Lustracja dóbr państwowych.
- Ustalona zostaje właściwa relacja między podatkami a faktycznymi dochodami z królewszczyzn.
-Otwarcie mennic państwowych w Krakowie i Warszawie.
-Komisja Skarbu Koronnego uchwala zakaz wwożenia monet bitych przez Prusy.
-Wycofanie obcych monet z obiegu.
-Stanisław August zakłada w Warszawie ludwisarnię odlewającą działa dla artylerii koronnej.
-Prusy wymuszają zniesienie cła generalnego.
1766
-Zastąpienie cła generalnego przez podatek czopowy i szelężny.
-
Sejm Czaplica.
-Odrzucenie przez żądań Rosji i Prus w sprawie równouprawnienia politycznego dysydentów.
-Odrzucenie przez sejm propozycji króla ograniczenia "liberum veto".
-Założenie Kompanii Manufaktur Wełnianych, pierwszej spółki akcyjnej w Rzeczypospolitej.
1767
-(20 III) Konfederacje dysydentów w Słucku (dyzunici) i Toruniu (protestanci).
-Wkroczenie armii rosyjskiej do Rzeczypospolitej.
-(23 VI) Zawiązana zostaje konfederacja w Radomiu, domagająca się równouprawnienia w sprawach religii i wolności szlacheckiej.
1767-1768
-(5 X 1767-III 1768) Obrady
Sejmu Repninowskiego (
Sejmu Delegacyjnego).
- Zaostrzenie kar dla szlachty za zabójstwo chłopa.
- Uchwalenie równych praw dla dysydentów.
- Zniesienie liberum veto na sejmikach szlacheckich.
- (24 II 1768) Traktat wieczystej przyjaźni z Rosją.
- Ustanowienie praw kardynalnych.
- Caryca Katarzyna II zostaje uznana gwarantką praw kardynalnych.
1768
-(29 II) Zawiązanie antykrólewskiej i antyrosyjskiej konfederacji barskiej.
- (4 III) Konfederaci powołują Związek Wojska Koronnego.
-(24 III) Stanisław August uzyskuje zgodę senatu na zwrócenie się do Rosji o pomoc wojskową przeciwko konfederatom.
-Konfederaci barscy zostają pobici pod Ułanowem (7 V) i Podhajcami (11 V).
-(VI-VII)
Koliszczyzna (
Koliwszczyzna) - powstanie chłopskie Iwana Gonty i Maksyma Żeleźniaka na Ukrainie.
- (29 VI) Rzeź humańska na Polakach i Żydach.
- Krwawe stłumienie powstania przez wojska koronne i rosyjskie.
- Iwan Gonta zostaje odarty ze skóry i żywcem poćwiartowany.
-Odbicie Baru (19 VI), Nieświeża i Krakowa (21 VIII) z rąk konfederatów.
-Uznanie urzędów hetmana i podskarbiego nadwornego za urzędy senatorskie.
1769
-Aneksja Spiszu przez Imperium Habsburskie.
-(27 VII) Utworzenie Generalności, najwyższej władzy konfederacji barskiej.
ok. 1770
-Pierwsze
obiady czwartkowe - spotkania uczonych i literatów zapraszanych przez władcę do jego stołu.
1770
-Zwycięstwo Rosjan nad konfederatami pod Dobrą (23 I) i Kcynią (29 I).
-Aneksja Sądecczyzny przez Imperium Habsburskie.
-(10 IX) Konfederaci barscy (pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego) zajmują Jasną Górę.
-(22 X) Generalność ogłasza detronizację Stanisława Augusta i bezkrólewie.
-Prusy tworzą
kordon sanitarny.
- Wkroczenie wojsk pruskich na Kujawy i do Wielkopolski.
1771
-(1-15 I) Konfederaci odpierają rosyjskie ataki na Jasną Górę.
-(28 IV) Konfederaci barscy, pod dowództwem Sawy Calińskiego zostają zwyciężeni przez Rosjan pod Szreńskiem.
-(6 IX) Zwycięstwo hetmana wielkiego litewskiego, Michała Kazimierza Ogińskiego, nad Rosjanami pod Bezdzieżą.
-(23 IX) Zwycięstwo wojsk rosyjskich nad konfederatami pod Stołowiczami.
-(3 XI) Stanisław zostaje uprowadzony przez konfederatów w Warszawie.
- (4 XI) Ucieczka z rąk konfederatów.
1772
-(II) Zajęcie Wawelu przez konfederatów.
-(17 II) Rosyjsko-pruski układ w Petersburgu.
- Ustalenie zasad rozbioru Rzeczypospolitej.
-Odbicie z rąk konfederatów Wawelu (24 IV), Lanckorony (8 V), Tyńca (VII) i Jasnej Góry (18 VIII).
-(5 VIII) I rozbiór Rzeczypospolitej.
- Rosja przejmuje terytorium północno-wschodnie od Dźwiny i Dniepru (Połock, Witebsk, Homel, Mścisław, Mohylew, Orsza) oraz Inflanty Polskie (z Dyneburgiem).
- Prusy zajmują Pomorze Gdańskie, Warmię, część Kujaw i Wielkopolski; (Chełmno, Malbork, Bydgoszcz, Wałcz, Radziejów).
- Imperium Habsburskie przejmuje obszar na południe od górnej Wisły, Podole, Ruś Czerwoną; (Bochnia, Sanok, Wieliczka, Rzeszów, Lwów, Przemyśl, Zamość, Brody, Tarnopol, Bełz, Zbaraż).
1773-1775
-(19 IV 1773-11 IV 1775) Obrady sejmu deputacyjnego.
- (30 IX 1773) Zatwierdzenie traktatów rozbiorowych.
- (14 X 1773) Utworzenie Komisji Edukacji Narodowej.
- (15-18 III 1775) Utworzenie przy królu powoływanej przez sejm Rady Nieustającej.
- (1775) Ustanowione zostaje cło generalne.
- (1775) Wprowadzenie jednolitego podatku, zwanego podymnym.
- (1775) Ustanowienie nowego regulaminu służby obozowej dla wojska koronnego i litewskiego.
1773
-(VI) Bitwa wielkopolskich wojsk koronnych z Prusakami pod Kąpielem.
-Traktat handlowy z Prusami.
1774
-Utworzenie Korpusu Kadetów w Grodnie przez Antoniego Tyzenhauza.
1775
-Reforma starostw.
-Utworzenie szkoły rachunkowości w Grodnie przez Antoniego Tyzenhauza.
1776
-Wprowadzenie przez sejm jednolitego stroju narodowego dla szlachty.
-Uchwalenie zakazu stosowania tortur i kary śmierci.
-Zniesienie procesów o czary.
-Ograniczenie władzy hetmana.
-Powołanie komisji (z Andrzejem Zamoyskim na czele) do skodyfikowania prawa sądowego.
1777-1783
-Hugo Kołłątaj przeprowadza reformę Akademii Krakowskiej.
1778
-Utworzenie Korpusu Inżynierów Koronnych, w celu opieki nad twierdzami.
1779
-Utworzenie Kompanii Kruszcowej Olkuskiej.
1780
-Odrzucenie przez sejm projektu kodeksu sądowego Andrzeja Zamoyskiego.
-Wycofanie się wojsk rosyjskich z Rzeczypospolitej.
1780-1781
-Zniesienie odrębnego sądownictwa ormiańskiego.
1781
-Powstaje masońska
Wielka Loża Narodowa Wielkiego Wschodu Polski (do której należy również Stanisław August).
1782
-Powołanie Komisji Kruszcowej, sprawującej pieczę nad górnictwem.
-Udostępnienie biblioteki królewskiej dla wszystkich zainteresowanych.
1783
-(18 III) Powstaje Kompania Handlowa Polska w Winnicy, mająca na celu handel czarnomorski.
-Przywilej królewski dla Kompanii Solnej na poszukiwanie soli i węgla.
1784
-Otwarcie Kanału Ogińskiego, łączącego Niemen z Dnieprem.
-Ukończenie Kanału Królewskiego, łączącego Dniepr z Wisłą.
-Przekształcenie Akademii Zamoyskiej w liceum.
-Jan Śniadecki, astronom i matematyk, odbywa pierwsze w Polsce loty balonem (nad Krakowem).
1785
-Likwidacja szkoły rachunkowości w Grodnie.
-Odkrycie pokładów węgla kamiennego w okolicy wsi Dąbrowa.
1786
-Podniesienie ceny dukata.
-Zrównanie stopy menniczej z brandenburską.
-Odsunięcie nieszlachty i cudzoziemców od szarż wojskowych.
-Ustanowienie monopolu tytoniowego.
-(8 IV) Lokacja Nowego Tomyśla.
1787
-(6 V) Zjazd z Katarzyną II w Kaniowie.
- Stanisław otrzymuje najwyższe rosyjskie odznaczenie, Order Św. Andrzeja Pierwszego Powołańca.
- Nieudana próba nakłonienia carycy do zgody na reformy wewnętrzne oraz powiększenie armii Rzeczypospolitej.
-Rozwiązanie Kompanii Handlowej Polskiej.
1788
-(6 X) Rozpoczyna obrady Sejm Wielki.
- (10-22 X) Reforma armii.
- Zwiększenie etatu wojska do 100000.
- (3 XI) Zniesienie Departamentu Wojskowego.
- Powołanie Komisji Wojskowej Obojga Narodów.
- Powstanie Głównej Szkoły Artylerii i Głównej Szkoły Inżynierów.
- (9 XII) Zniesienie Departamentu Interesów Cudzoziemskich.
- Powołana zostaje Komisja Spraw Zagranicznych.
1789
-(19 I) Zniesienie Rady Nieustającej.
-Oficjalny sejmowy nakaz wycofania wojsk austriackich i rosyjskich z terenów Rzeczypospolitej.
-Wyłonienie przez sejm Deputacji do ułożenia konstytucji.
-Sejm zatwierdza etat wojska.
-Ujednolicenie nazw stanowisk oraz stopni wojskowych.
-Nałożenie na szlachtę i duchowieństwo podatku zwanego
ofiarą dziesiątego grosza.
-(XI-XII) Zjazd przedstawicieli stanu mieszczańskiego w Warszawie.
- (2 XII) Czarna procesja mieszczan.
- Sejm wyłania deputację do spraw miejskich.
1790
-(29 III) Zawarcie przymierza wojskowego z Prusami.
-Propozycja pruska pomocy militarnej dla Rzeczypospolitej, w zamian za przekazanie Prusom Gdańska, Torunia i części Wielkopolski.
-(6 IX) Sejm uchwala nienaruszalność granic Rzeczypospolitej.
- Załamanie się przymierza z Prusami.
-(16 XI) Wybory do sejmu.
- Podwojenie liczebności izby poselskiej.
-Powołanie Komisariatu Wojskowego w miejsce Komisji Wojskowej Obojga Narodów.
-Wcielenie księstwa siewierskiego do Korony.
1791
-(24 III) Uchwalenie ustawy o reorganizacji sejmików.
- Od udziału w obradach zostaje odsunięta szlachta nie posiadająca dóbr ziemskich (nieposesjonaci).
-(18 IV)
Ustawa o miastach królewskich.
-(3 V) Uchwalenie konstytucji przez stronnictwo patriotyczno-królewskie.
-(20 X)
Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów.
1792
-Zatwierdzenie
konstytucji przez sejmiki.
-Zagwarantowanie przez sejm nietykalności osobistej Żydom.
-(29 V) Zakończenie obrad przez Sejm Wielki.
-(27 IV) Zawiązana zostaje (w Petersburgu) konfederacja (pod przywództwem Szczęsnego Potockiego, Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego), popierana przez Rosję, przeciwna reformom Sejmu Wielkiego.
- (14 V) Ogłoszenie konfederacji w Targowicy nad Siwuchą.
-(18 V-VII) Wojna z Rosją.
- (VI) Starcia z Rosjanami pod Boruszkiewicami.
- (18 VI) Rozbicie wojsk rosyjskich pod Zieleńcami.
- (22 VI) Stanisław August ustanawia wojskowy Order Virtuti Militari.
- (18 VII) Bitwa pod Dubienką.
- (24 VII) Stanisław przystępuje do konfederacji targowickiej.
- Zaprzestanie działań wojennych z Rosją.
-Traktat rosyjsko-prusko-austriacki w sprawie Rzeczypospolitej.
-Objęcie rządów dyktatorskich przez Targowicę.
- Likwidacja reform Sejmu Wielkiego.
- Utworzenie w Brześciu nad Bugiem Generalności, najwyższej władzy konfederacji targowickiej.
1793
-(23 I) II rozbiór Rzeczypospolitej.
- Rosja zajmuje większość Białorusi, Ukrainę naddnieprzańską i Podole; (Mińsk, Bracław, Pińsk, Żytomierz).
- Prusy przejmują Wielkopolskę (z Poznaniem), północną część Mazowsza (z Płockiem), Gdańsk, Toruń, Kujawy (z Włocławkiem).
-Antypruskie zamieszki w Gdańsku i Toruniu.
-Odtworzenie Rady Nieustającej przez Generalność.
-(17 VI-23 XI) Ostatni sejm Rzeczypospolitej w Grodnie.
- Zakończenie konfederacji targowickiej.
- Przywrócenie praw kardynalnych.
- Zatwierdzenie traktatów rozbiorowych.
1794
-Masowa redukcja wojska Rzeczypospolitej.
- (12 III) Generał Antoni Madaliński odmawia rozwiązania I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej.
- Starcia oddziałów Antoniego Madalińskiego z Prusakami.
- Rosyjski komendant Krakowa, Łykoszyn wyrusza przeciwko Madalińskiemu.
-(24 III) Tadeusz Kościuszko zaprzysięga (na Rynku Głównym w Krakowie) akt insurekcji.
-(4 IV) Kościuszko zwycięża pod Racławicami wojska generała Tormasowa.
-(17-18 IV) Insurekcja Warszawska.
- Wyparcie wojsk rosyjskich z Warszawy.
- (19 IV) Powstaje Rada Zastępcza Tymczasowa w Warszawie, prowizoryczny rząd powstańczy.
-(23 IV) Wybuch powstania na Litwie.
- Rozbicie garnizonu rosyjskiego w Wilnie przez siły Jakuba Jasińskiego.
- (24 IV) Powołanie Rady Najwyższej Rządowej Litewskiej w Wilnie.
-(7 V) Tadeusz Kościuszko wydaje
Uniwersał urządzający powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych (tzw.
Uniwersał połaniecki).
- Zniesienie poddaństwa chłopów.
- Ogłoszenie nieusuwalności chłopa z uprawianej przez niego ziemi.
- Zmniejszenie pańszczyzny na czas wojny.
-Zajęcie Skały przez wojska pruskie.
-(10 V) Powołanie Rady Najwyższej Narodowej, cywilnej władzy powstania.
-(6 VI) Klęska wojsk powstańczych pod Szczekocinami.
-(8 VI) Zwycięstwo wojsk rosyjskich pod Chełmem nad siłami Józefa Zajączka.
-(15 VI) Wojska pruskie zajmują Kraków.
-(VI) Emisja pierwszych banknotów przez władze powstańcze (z powodu braku kruszcu).
-(27 VI) Kurlandia przystępuje do insurekcji.
-(30 VI) Wkroczenie wojsk austriackich na Lubelszczyznę.
-(13 VII-8 IX) Nieudane oblężenie Warszawy przez wojska pruskie i rosyjskie.
-(26 VII) Powstańcy kurlandzcy odbijają Lipawę z rąk rosyjskich.
-(12 VIII) Kapitulacja Wilna przed wojskami rosyjskimi.
- Upadek powstania na Litwie.
-(20-23 VIII) Wybuch powstania w Wielkopolsce.
-(23 VIII) Tadeusz Kościuszko powołuje Sąd Kryminalny Wojskowy do karania targowiczan i zdrajców.
-Zajęcie Koła, Gniezna (25 IX) i Bydgoszczy (2 X) przez wojska generała Jana Henryka Dąbrowskiego.
-Porażki (z Rosjanami) wojsk Karola Sierakowskiego pod Krupczycami (17 IX) i Terespolem (19 IX).
-(10 X) Porażka pod Maciejowicami.
- Tadeusz Kościuszko dostaje się do niewoli rosyjskiej.
-(12 X) Rada Najwyższa Narodowa obiera Tomasza Wawrzeckiego na Naczelnika powstania.
-Wydanie przez Radę Najwyższą Narodową uchwały nadającej ziemię na własność powstańcom lub ich rodzinom.
-(26 X) Zwycięstwo wojsk rosyjskich w starciu z powstańcami pod Kobyłką.
-(4 XI) Atak wojsk rosyjskich na warszawską Pragę.
- (5 XI) Kapitulacja Warszawy.
-(8 XI) Rozwiązanie się Rady Najwyższej Narodowej.
-(18 XI) Kapitulacja wojsk powstańczych pod Radoszycami.
-(30 XI) Rozwiązana zostaje Szkoła Rycerska.
-Przyznanie pełni praw obywatelskich Cyganom.
1795
-(7 I) Stanisław August zostaje wywieziony do Grodna przez oddział dragonów Katarzyny II.
-Rozwiązanie gwardii królewskiej przez Rosjan.
-(24 X) III rozbiór Rzeczypospolitej.
- Rosja zajmuje resztę Podola, Wołynia, Żmudzi, Kurlandię; (Wilno, Grodno, Brześć Litewski, Łuck, Kowno, Włodzimierz Wołyński).
- Prusy przejmują większość Mazowsza, tereny litewskie po Niemen; (Warszawa, Łomża, Białystok, Suwałki, Augustów).
- Imperium Habsburskie zajmuje Małopolskę między Pilicą i Bugiem z częścią Podlasia i Mazowsza (Kraków, Sandomierz, Radom, Lublin).
-(25 XI) Abdykacja Stanisława II Augusta.
-Rosjanie wywożą do Petersburga cały księgozbiór Biblioteki Załuskich.
1797
-Przyjazd Stanisława do Petersburga na zaproszenie cara Pawła I.
-Zawarcie w Petersburgu przez Rosję, Prusy i Imperium Habsburskie ostatecznego układu rozbiorowego Rzeczypospolitej.
1798
-(12 II) Śmierć Stanisława II Augusta w Petersburgu.
