Warszawa królów
zamek królewski | Kolumna Zygmunta III Wazy | zabytki architektury świeckiej | zabytki architektury sakralnej | przedmioty, detale
Warszawa, woj. mazowieckie, miasto wojewódzkie
Gdy w marcu 1526 roku zmarł ostatni piastowski książę mazowiecki, Janusz III, władzę na Mazowszu (w tym w Warszawie) przejął król Zygmunt I Stary. Inkorporacja Mazowsza do Korony Polskiej nastąpiła na sejmie piotrkowskim w grudniu 1529 roku. Od tej pory Mazowsze stało się jednym z województw, a Warszawa została jego stolicą i siedzibą wojewody. Wkrótce nastąpił szybki wzrost znaczenia miasta. W 1569 na mocy ustaleń sejmu obradującego w Lublinie, postanowiono, że odtąd Warszawa będzie stałą siedzibą sejmów walnych Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. W późniejszych latach Warszawa i okoliczne wsie były miejscem elekcji królów polskich. W roku 1596 do miasta przybył wraz z dworem król Zygmunt III Waza, a po roku 1611 na stałe zamieszkał w tamtejszym zamku - Warszawa uzyskała status Miasta Rezydencjonalnego Jego Królewskiej Mości. Bliskość dworu królewskiego wpłynęła na bardzo dynamiczny rozwój miasta. Okres świetności Warszawy przerwał najazd szwedzki w latach 1655–1660. Kolejny okres rozkwitu miasta to lata panowania Jana III Sobieskiego, a następnie czasy saskie i czasy ostatniego króla, Stanisława II Augusta. Warszawa - pomimo coraz gorszej kondycji ekonomicznej i wojskowej Rzeczypospolitej - stale rozwijała się przestrzennie, jak i terytorialnie.
Gdy w marcu 1526 roku zmarł ostatni piastowski książę mazowiecki, Janusz III, władzę na Mazowszu (w tym w Warszawie) przejął król Zygmunt I Stary. Inkorporacja Mazowsza do Korony Polskiej nastąpiła na sejmie piotrkowskim w grudniu 1529 roku. Od tej pory Mazowsze stało się jednym z województw, a Warszawa została jego stolicą i siedzibą wojewody. Wkrótce nastąpił szybki wzrost znaczenia miasta. W 1569 na mocy ustaleń sejmu obradującego w Lublinie, postanowiono, że odtąd Warszawa będzie stałą siedzibą sejmów walnych Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. W późniejszych latach Warszawa i okoliczne wsie były miejscem elekcji królów polskich. W roku 1596 do miasta przybył wraz z dworem król Zygmunt III Waza, a po roku 1611 na stałe zamieszkał w tamtejszym zamku - Warszawa uzyskała status Miasta Rezydencjonalnego Jego Królewskiej Mości. Bliskość dworu królewskiego wpłynęła na bardzo dynamiczny rozwój miasta. Okres świetności Warszawy przerwał najazd szwedzki w latach 1655–1660. Kolejny okres rozkwitu miasta to lata panowania Jana III Sobieskiego, a następnie czasy saskie i czasy ostatniego króla, Stanisława II Augusta. Warszawa - pomimo coraz gorszej kondycji ekonomicznej i wojskowej Rzeczypospolitej - stale rozwijała się przestrzennie, jak i terytorialnie.
zamek królewski
Do najważniejszych zabytków królewskiej Warszawy należy zaliczyć przede wszystkim zamek królewski, istniejący od czasów piastowskich, jednak od połowy XVI wieku, stopniowo zatracający swój obronny charakter i przebudowywany w wygodną rezydencję. Początkowo w zamku swoją siedzibę miała królowa Bona, wdowa po Zygmuncie I Starym, często przebywał tu również Zygmunt II August, a wkrótce osiedliła się na stałe Anna Jagiellonka (przebywała tu do swej śmierci w roku 1596). Znaczącą barokową przebudowę (w latach 1600-1619) zamek zawdzięcza królowi Zygmuntowi III Wazie. Prace przy rozbudowie obiektu kontynuował Władysław IV. Zamek dwukrotnie ucierpiał podczas najazdów szwedzkich, by ponownie w wieku XVIII zostać przebudowanym przez Wettinów (w szczególności Augusta III), a także Stanisława II Augusta. Aktualny wygląd rezydencji to efekt odbudowy przeprowadzonej w latach 70. i 80. XX wieku po całkowitych niemal zniszczeniach z okresu II wojny światowej.
Kolumna Zygmunta III Wazy
Przed zamkiem zlokalizowana jest Kolumna Zygmunta III Wazy, wzniesiona w latach 1643–1644 (uroczyste odsłonięcie: 24 XI 1644) z inicjatywy króla Władysława IV Wazy. Jest to najstarszy w nowożytnej Europie pomnik-kolumna, która przedstawia osobę świecką. Było to powodem sporu Władysława IV z nuncjuszem papieskim: zgodnie bowiem z tradycją i dotychczasową praktyką tego typu wywyższenie nie było przeznaczone dla osób świeckich. Król jednak nie ustąpił.
Zygmunt III został przedstawiony jako chrześcijański władca i rycerz: w zbroi, w płaszczu koronacyjnym, z orderem Złotego Runa na piersiach, w koronie na głowie, z szablą w prawej dłoni i krzyżem łacińskim w lewej. Kolumna posiada wysokość 22 metrów, a sama brązowa figura Zygmunta III mierzy 2,75 metra. Pierwszy trzon pomnika wykonano ze zlepieńca wydobywanego w okolicach Chęcin, nazwanego następnie "zlepieńcem zygmuntowskim". Obecnie prezentowany jest on w lapidarium przy zamku królewskim.
Zygmunt III został przedstawiony jako chrześcijański władca i rycerz: w zbroi, w płaszczu koronacyjnym, z orderem Złotego Runa na piersiach, w koronie na głowie, z szablą w prawej dłoni i krzyżem łacińskim w lewej. Kolumna posiada wysokość 22 metrów, a sama brązowa figura Zygmunta III mierzy 2,75 metra. Pierwszy trzon pomnika wykonano ze zlepieńca wydobywanego w okolicach Chęcin, nazwanego następnie "zlepieńcem zygmuntowskim". Obecnie prezentowany jest on w lapidarium przy zamku królewskim.
zabytki architektury świeckiej
Jednym z pierwszych materialnych śladów działalności administracji koronnej w Warszawie jest gotycki barbakan, wzniesiony w roku 1548 jako ostatni element i dopełnienie podwójnej linii murów miejskich.
Kolejnym obiektem związanych z królewskim okresem funkcjonowania miasta był Pałac Saski - klasycystyczna rezydencja, której wzniesienie zainicjował August II Mocny a zakończył jego syn, August III Sas. Budynek został niemal całkowicie zniszczony przez Niemców po zakończeniu Powstania Warszawskiego i nie został odbudowany. Jedyny ocalały fragment pałacu - trójarkadowa kolumnada - została zagospodarowana w roku 1946 jako Grób Nieznanego Żołnierza. Obiektem bezpośrednio związanym z polskimi królami jest również Pałac Kazimierzowski. Obiekt, zwany wówczas Villa Regia, ufundowany został w latach 1637-1641 przez króla Władysława IV Wazę. Stanowił prywatną własność rodziny Wazów, następnie m.in. Jana III Sobieskiego, Augusta II Mocnego i Stanisława II Augusta, a obecnie pełni funkcję siedziby rektoratu Uniwersytetu Warszawskiego. Zachował się również wczesnobarokowy budynek Arsenału Królewskiego, wzniesiony w latach 1638−43 z inicjatywy króla Władysława IV Wazy, później wielokrotnie przebudowywany, a w latach 30. XX wieku przywrócony do pierwotnego wyglądu. Obecnie jest to siedziba Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie.
Kolejnym obiektem związanych z królewskim okresem funkcjonowania miasta był Pałac Saski - klasycystyczna rezydencja, której wzniesienie zainicjował August II Mocny a zakończył jego syn, August III Sas. Budynek został niemal całkowicie zniszczony przez Niemców po zakończeniu Powstania Warszawskiego i nie został odbudowany. Jedyny ocalały fragment pałacu - trójarkadowa kolumnada - została zagospodarowana w roku 1946 jako Grób Nieznanego Żołnierza. Obiektem bezpośrednio związanym z polskimi królami jest również Pałac Kazimierzowski. Obiekt, zwany wówczas Villa Regia, ufundowany został w latach 1637-1641 przez króla Władysława IV Wazę. Stanowił prywatną własność rodziny Wazów, następnie m.in. Jana III Sobieskiego, Augusta II Mocnego i Stanisława II Augusta, a obecnie pełni funkcję siedziby rektoratu Uniwersytetu Warszawskiego. Zachował się również wczesnobarokowy budynek Arsenału Królewskiego, wzniesiony w latach 1638−43 z inicjatywy króla Władysława IV Wazy, później wielokrotnie przebudowywany, a w latach 30. XX wieku przywrócony do pierwotnego wyglądu. Obecnie jest to siedziba Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie.
zabytki architektury sakralnej
Spośród budynków o charakterze sakralnym wymienić należy m.in. barokowy kościół Przemienienia Pańskiego (kapucynów) - fundację króla Jana III Sobieskiego z lat 1683-1694. W murach tej świątyni w latach 1697-1733 spoczywało ciało króla, a po jego przeniesieniu do katedry krakowskiej, w kościele kapucynów pozostało serce Jana III, w specjalnej urnie, złożonej w sarkofagu. W tej samej kaplicy złożono ponadto w roku 1733 urnę z wnętrznościami króla Augusta II Mocnego. Kolejną świątynią, w której znajdują się szczątki królewskie jest kościół wizytek - w roku 1667 złożono w tym kościele serce królowej Ludwiki Marii Gonzaga, żony Władysława IV Wazy, a następnie Jana II Kazimierza Wazy. W bliskim sąsiedztwie zamku królewskiego zlokalizowana jest dzwonnica przy kościele Św. Anny, ufundowana przez królową Annę Jagiellonkę w latach 1578-1584. Obecnie obiekt ten wykorzystywany jest jako platforma widokowa. W bliskim sąsiedztwie katedry zlokalizowany jest kościół Matki Bożej Łaskawej (jezuitów) - miejsce pochówku królewicza Karola Ferdynanda Wazy, a także miejsca złożenia jego serca i wnętrzności, jak również serca królowej Konstancji Habsburżanki, serca królowej Cecylii Renaty Habsburżanki oraz wnętrzności Katarzyny, siostry króla Jana III Sobieskiego. Na terenie dzielnicy Bielany znajduje się pokamedulski zespół klasztorny z kościołem Niepokalanego Poczęcia NMP. W obiekcie tym znajdują się trzy tablice kommemoracyjne poświęcone dobrodziejom klasztoru, Władysławowi IV Wazie, Janowi II Kazimierzowi Wazie oraz Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu. W skrytce pod tą ostatnią tablicą przechowywana jest urna (puszka) z sercem króla Michała.