Sieradz | Łęczyca | Tum | Inowłódz | Sulejów | Spycimierz | Strońsko | Piotrków Trybunalski

Sieradz, woj. łódzkie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa miejscowości pojawiła się po raz pierwszy w bulli papieża Innocentego II z roku 1136. Sieradz w latach 1233-34 stanowił stolicę odrębnego władztwa piastowskiego pod rządami księcia Bolesława I. W latach późniejszych w granicach księstwa Konrada mazowieckiego, następnie wraz z Łęczycą, stanowi jeden z głównych ośrodków władztwa Kazimierza Konradowica. Władca ten w połowie XIII wieku dokonuje lokacja miasta na prawie niemieckim. W roku 1261, wskutek buntu przeciwko Kazimierzowi, ziemie łęczycką i sieradzką zdobywa syn Leszek Czarny. W następnym roku zawiera porozumienie z ojcem i zwraca mu Łęczycę, samemu zatwierdzając swe panowanie w Sieradzu. W roku 1288, po śmierci Leszka Czarnego, Sieradz obejmuje jego brat przyrodni, Władysław Łokietek. Książę ten rezyduje w Sieradzu do roku 1300, kiedy wskutek działań zbrojnych króla czeskiego Wacława II, zostaje zmuszony do ucieczki. W rękach Przemyślidów i wiernej im administracji Sieradz pozostaje do roku 1306, kiedy to do władzy powraca Władysław Łokietek. Pomiędzy rokiem 1327 i 1328 przekazuje on swemu bratankowi, Przemysłowi inowrocławskiemu ziemię sieradzką w zamian za Inowrocław. Od tej pory Sieradz - po raz ostatni - stanowi stolicę odrębnego księstwa piastowskiego. Po bezpotomnej śmierci Przemysła pomiędzy rokiem 1338 i 1339, Kazimierz III Wielki włącza opuszczone księstwo do Królestwa Polskiego.
Do najważniejszych pozostałości epoki piastowskiej należy zaliczyć Wzgórze Zamkowe - miejsce, w którym znajdował się zamek książęcy i królewski.
Zamek powstał prawdopodobnie w II połowie XIII wieku z inicjatywy księcia sieradzko-łęczyckiego Leszka II Czarnego, w miejscu istniejącego wcześniej drewnianego założenia. Książę ten ufundował również (w latach 1264-78) na terenie zamku ceglaną rotundę (być może pełniła tez funkcje militarne). Był to prawdopodobnie jeden z niewielu murowanych elementów. Zamek w większości wzniesiony był z drewna, a ochronę dawał wał ziemny wzmocniony głazami i palisadą. To założenie okazało się już przestarzałe w wieku XIV. Zamek w roku 1331 zdobyli Krzyżacy i doszczętnie spalili. Król Kazimierz III Wielki ok. 1357 roku zainicjował odbudowę zamku sieradzkiego, lecz tym razem nowy obiekt był już w większości murowany. Mur obronny został poprowadzony po linii dotychczasowych wałów ziemnych, dzięki czemu miał kształt regularny zbliżony do okręgu. W południowej części dziedzińca został wzniesiony główny budynek zamkowy, natomiast po stronie północnej znajdowała się brama i ośmioboczna wieża. Reszta zabudowy pozostawała drewniana. W wieku XV zbudowano nowy budynek bramny, wysunięty przed lico murów obronnych. Upadek zamku sieradzkiego rozpoczął się od wielkiego pożaru, który miał miejsce w roku 1578. Kolejne zniszczenia przyniósł "potop szwedzki". Pomimo zrealizowanej ok. 1670 odbudowy warownia nie osiągnęła już dawnej świetności. Jeszcze do II połowy XVIII wieku w zamku znajdowało się archiwum, jednak w związku z bardzo złym stanem technicznym obiektu, zostało ono przeniesione do miasta. Podjęto wówczas decyzję o rozbiórce zamku, w celu pozyskaniu materiału budowlanego (m.in. dla budowy nowego archiwum). Obecnie zamek nie istnieje. Nie zachowały się nawet żadne widoczne relikty. Jedyną materialną pozostałością zamku sieradzkiego są odrzwia, od roku 1925 wmurowane są w ścianę gotyckiego kościoła Wszystkich Świętych. Archeologom, prowadzącym badania w latach 1969-80, udało się odkryć relikty rotundy Leszka II Czarnego, jednak... zostały one zasypane.
W toku przeprowadzonej w ostatnich latach (ukończonej w 2016 roku) rewitalizacji całego Wzgórza Zamkowego, grodzisko zostało zabezpieczone, ale również dobrze wyeksponowane. Odtworzona została m.in. fosa okalająca założenie, pojawiła się również konstrukcja gabionowa, która imituje fundamenty zasypanej w tym miejscu XIII-wiecznej romańskiej rotundy.

Łęczyca, woj. łódzkie, miasto powiatowe - zamek królewski
Zamek zbudowano w II połowie XIV wieku (prawdopodobnie w latach 1357-1370) z inicjatywy króla Kazimierza III Wielkiego. Założenie wybudowano na planie czworokąta z okazałą wieżą w narożniku południowo-wschodnim, wieżą bramną, dwukondygnacyjnym budynkiem mieszkalnym w skrzydle wschodnim zwanym Domem Starym. Całość otoczono murem obwodowym i fosą zasilaną wodą z Bzury. W roku 1406 warownia została w znacznym stopniu zniszczona przez pożar (całość zabudowań gospodarczych była drewniana). Gruntowną renowację zamek przeszedł w latach 1563-1565, kiedy to ówczesny starosta łęczycki wzniósł przy bramie trzykondygnacyjny Dom Nowy, dobudował jedną kondygnację do Domu Starego, wzmocnił mury obwodowe i dobudował do nich ganki strażnicze. Powiększona została też wówczas narożna wieża, którą zwieńczono renesansową attyką. Upadek warowni łęczyckiej wiąże się z latami Potopu szwedzkiego: w trakcie walk w roku 1656 zamek znacznie ucierpiał wskutek ostrzału artyleryjskiego i pożarów. W czasie kolejnego konfliktu zbrojnego ze Szwecją w roku 1705, tutejsza warownia ostatecznie popadła w ruinę. Odbudowa i rekonstrukcja zamku przeprowadzona została dopiero w latach 1964-1976.
W latach swej świetności zamek w Łęczycy wielokrotnie gościł koronowane głowy. Bywał tu Władysław Jagiełło (podobno aż 36 razy!), Kazimierz IV Jagiellończyk, Zygmunt III Waza (w roku 1587 i 1623), a także król szwedzki Karol XII (w czasie działań wojennych w roku 1705).

Tum, woj. łódzkie, pow. łęczycki, gm. Góra Świętej Małgorzaty
Tereny obecnej wsi Tum położonej w bliskim sąsiedztwie Łęczycy były miejscem, w którym do końca XIII wieku znajdował się pierwotny gród łęczycki. Przed rokiem 1267 książę Kazimierz I Konradowic lokował Łęczycę na prawie magdeburskim i wyznaczył jej nowe miejsce, natomiast kolegiata i gród pozostały w oddaleniu od nowego organizmu miejskiego.
Sam gród jest założeniem stosunkowo starym. Zdaniem niektórych badaczy mógł powstać już w końcu VIII wieku (inni wskazują, iż było to w II poł. wieku X w czasach panowania Mieszka I). Wczesnośredniowieczny rodowód założenia potwierdzają intrygujące znaleziska archeologiczne pochodzące ze studni grodowej: drewniany kielich oraz dwie falliczne figurki. Zabytki te łączyć należy z kultem płodności i okresem przedchrześcijańskim, najpóźniej drugą połową X wieku. Dawna historiografia wskazuje, iż gród stanowił wówczas główną siedzibę lechickiego plemienia Łęczycan, jednak współcześni badacze tematu odrzucają istnienie takiego plemienia. Sam gród szczyt swojego rozwoju osiągnął na przełomie XI i XII wieku, kiedy to pełnił rolę jednej z najważniejszych siedzib piastowskich. Wiek XIII (lokacja Łęczycy w nowym miejscu), a szczególnie XIV (budowa zamku w Łęczycy) przyniósł upadek znaczenia dawnej warowni. Jednym z ostatnich większych wydarzeń, które miały miejsce na terenie grodu (apud Lanciciam) był pokojowy zjazd pomiędzy Władysławem Łokietkiem i Krzyżakami z roku 1326. Na zjeździe obecni byli również książęta mazowieccy: Trojden I, Siemowit II oraz Wacław. W późniejszych latach założenie całkowicie utraciło swoje znaczenie na rzecz zlokalizowanej niedaleko Łęczycy. Ostatecznie obiekt uległ całkowitej degradacji i niemal zupełnemu zapomnieniu. W roku 2022 otwarto częściowo zrekonstruowany gród z odtworzoną wieżą na majdanie, wieżę bramną, studnią z żurawiem, budynkiem gospodarczym i mostem wjazdowym. Również najbliższe otoczenie grodziska zostało uporządkowane.
Budowę kolegiaty rozpoczął w roku 1141 arcybiskup gnieźnieński Jakub ze Żnina. Konsekracja kościoła odbyła się 21 maja 1161 roku - brał w niej udział m.in. książę Bolesław IV Kędzierzawy. W 1241 roku warowna kolegiata oparła się najazdowi Mongołów, ale w 1294 roku Litwini pod wodzą wielkiego księcia Witenesa zdołali ją zdobyć: atakując najpierw kolegiatę w Łęczycy i mordując tam lub zabierając do niewoli wielką liczbę ludu mężczyzn i kobiet, którzy się tam zgromadzili dla uczczenia święta. Prałatów, kanoników i kapłanów pana biorą bez litości do niewoli, a szaty liturgiczne, naczynia i klejnoty rozgrabiają. Pozostałych, którzy schronili się w kościele i bronili się w nim mężnie, przez podpalenie sąsiednich domów otaczających kościół i przeniesienie ognia na kolegiatę duszą i tracą. W późniejszych latach kościół tracił swój pierwotny romański charakter. Po zniszczeniach dokonanych przez Krzyżaków (najazdy w roku 1306 i 1331) kolegiatę odnowiono przy zastosowaniu technik stylu gotyckiego. W latach 1765-1785 kościół został przebudowany w stylu klasycystycznym. II wojna światowa przyniosła niemal całkowite zniszczenie zabytku. Obecny swój wygląd zawdzięcza odbudowie przeprowadzonej po roku 1947 (a trwającej właściwie do dnia dzisiejszego). Obiekt odtworzony został głównie w stylu romańskim (nawy boczne w stylu gotyckim), przy czym strop jest wykonany z żelbetu. W roku 1955 w zachodniej absydzie kolegiaty odnaleziono kielich z pateną. Romańskie obiekty znajdowały się w grobie mężczyzny (duchownego). Zabytki datowane są na połowę wieku XI, co oznacza, iż pochodzą z dawnego opactwa benedyktyńskiego w Tumie ufundowanego przez księcia Kazimierza I Odnowiciela albo Bolesława II Szczodrego. Benedyktyni opuścili Tum w wieku XII, właśnie w związku z budową kolegiaty. W dolnej części południowej wieży znajdują się słynne 'ślady diabła Boruty' - są to prawdopodobnie tzw. świdry ogniowe lub dołki pokutne wydrążone przez wiernych i pokutników w okresie średniowiecza (XIII-XV w.).

Inowłódz, woj. łódzkie, pow. tomaszowski
W źródłach pisanych Inowłódz pojawia się dopiero w dokumencie z roku 1145, chociaż wiadomo, iż osada ta jest znacznie starsza (w dokumencie tym wzmiankuje się istnienie w miejscowości kościoła, karczmy oraz komora celnej). Z uwagi na pograniczną lokalizację, Inowłódz czasem zaliczany był do ziemi sandomierskiej, a także Mazowsza. W XII wieku wykształciła się jednak zależność tych ziem od Łęczycy. Prawa miejskie na rzecz Inowłodza nadał dopiero Kazimierz III Wielki. Do najważniejszych zabytków Inowłodza należy zaliczyć romański kościół Św. Idziego, a także stosunkowo późny, bo XIV-wieczny zamek królewski.
Kościół, według XVII-wiecznej płyty inskrypcyjnej, wybudowano w 1082 roku z inicjatywy księcia Władysława I Hermana. Badacze wskazują raczej na fundatora w osobie księcia Bolesława III Krzywoustego i nieco młodszy rodowód samej świątyni (I poł. XII wieku). Obok kościółka powstał niewielki klasztor benedyktynek, jednak zniszczony został podczas najazdu mongolskiego w 1241 roku. Funkcję parafialną kościół utrzymywał do roku 1520, kiedy to wybudowano nową świątynię nieopodal zamku. Romański kościółek w Inowłodzu zaczął podupadać od końca XVIII wieku. W 1793 roku zaborcze władze pruskie urządziły we wnętrzu magazyn zboża, co przyczyniło się do dewastacji obiektu. Pierwsze prace rekonstrukcyjne podejmowano już na początku XX wieku, jednak w 1914 roku świątynia bardzo ucierpiała podczas ostrzału artyleryjskiego. Obecny kształt zawdzięcza gruntownej przebudowie z lat 1936-1938, przeprowadzonej z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego. Z wyjątkiem dolnych fragmentów wieży oraz ściany północnej, praktycznie cała reszta, także wnętrze, to dzieło rąk budowniczych z lat 30. XX wieku.
Zamek (gotycki) wzniesiono w II połowie XIV wieku z inicjatywy króla Kazimierza III Wielkiego. Założenie zbudowano na planie czworoboku, z oktagonalną wieżą w północno-wschodnim narożniku zespołu warownego. Zamek posiadał również drugą mniejszą wieżę przy ścianie południowej. Całość opasana była fosą, zasilaną sztucznym przekopem wodami rzeki Pilicy i umocnioną z obu stron drewnianymi belkami. W XV wieku, z zarządzenia króla Władysława II Jagiełły, nastąpiła pierwsza przebudowa zamku: wystawiono wówczas dwa dodatkowe dwukondygnacyjne budynki mieszkalne, a także ścianę, która przedzielała istniejący dziedziniec na część gospodarczą i mieszkalną. Po pożarze w roku 1518 ówcześni właściciele zamku przystosowali wieżę południową do nowej funkcji - bramnej. Dawny otwór bramny na ścianie wschodniej został zamurowany. Zlikwidowane zostało też północne skrzydło mieszkalne zamku, a wzniesione nowe - wschodnie. Całość założenia uzyskała wówczas cechy renesansowe. Późniejsze przebudowy nie zmieniły zasadniczo kształtu warowni. Zamek inowłodzki został zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego, być może w roku 1657. W latach następnych pozostałości warowni stanowiły w zasadzie źródło darmowego materiału budowlanego dla okolicznej ludności. Odkopywanie ruin i częściowa rekonstrukcja zamku (m.in. odbudowana oktagonalnej wieży) rozpoczęły się dopiero w latach 70. XX wieku i trwały do roku 2013, kiedy to udostępniono zrewitalizowany obiekt dla ruchu turystycznego.

Sulejów, woj. łódzkie, pow. piotrkowski - opactwo cystersów
Początki opactwa cysterskiego w Sulejowie wiążą się z inicjatywą księcia Kazimierza II Sprawiedliwego. Zgodnie z zachowanym dokumentem fundacyjnym sprowadzenie cystersów z opactwa Morimond z Burgundii miało miejsce w roku 1176. Data roczna wynika jednak z XIII-wiecznego falsyfikatu, dlatego badacze ją podważają i proponują przesunięcie jej o kilka(naście) lat do przodu. Cystersi sulejowscy otoczeni zostali opieką kolejnych władców piastowskich, szczególnie potomków fundatora: (synów) Leszka Białego i Konrada mazowieckiego oraz (wnuka) Bolesława Wstydliwego. Duża ilość przywilejów i nadań przyczyniła się do szybkiego wzrostu zamożności opactwa. W I połowie XIII wieku rozpoczęto budowę nowego murowanego kościoła - późnoromańskiej trójnawowej bazyliki z transeptem. Obiekt konsekrowano w roku 1232 i otrzymał wezwanie Św. Tomasza Kantuaryjskiego. W tym też czasie (połowa XIII w.) powstał późnoromański kapitularz. W roku 1259 opactwo sulejowskie zostało zdewastowane podczas najazdu Mongołów. W późniejszych latach nastąpiła jego odbudowa, a w początku wieku XV kapitularz wzbogacił się o gotyckie krużganki. Cystersi sulejowscy stale doświadczali opieki i materialnego wsparcia kolejnych Piastów, a Sulejów stał się miejscem spotkań władców (1285) oraz zjazdów rycerstwa i możnych. Podczas jednego z takich zjazdów w roku 1318 uchwalono suplikę z prośbą do papieża Jana XXII o koronację Władysława Łokietka. W Sulejowie gościł również król Kazimierz III Wielki, m.in. w roku 1350, gdy wspólnie z książętami mazowieckimi debatował w sprawie zagrożenia ze strony Litwy. W roku 1410 przed wyruszeniem przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu przebywał tu król Władysław II Jagiełło (zresztą również dobrodziej opactwa) i zgodnie z podaniami, rycerze polscy ostrzyli swoje miecze na kolumnie portalu kościoła klasztornego. W późniejszych latach w opactwie przebywali inni polscy królowie, m.in. Kazimierz IV Jagiellończyk czy Jan II Kazimierz Waza. Pomimo, iż kościół klasztorny oraz kapitularz nie podlegały przebudowom, teren opactwa zmieniał swoje oblicze w związku z budową kolejnych systemów obronnych. Ostatecznie w XVII wieku ukształtował się zespół obwarowań z basztami, wznoszony sukcesywnie od końca wieku XV. Kres świetności klasztoru przyniosły zniszczenia wynikające z XVII-wiecznych wojen, a także pożary, szczególnie największy w roku 1790. Dalsza degradacja obiektu związana była z kasacją zakonu i przejęciem jego nieruchomości przez państwo w roku 1819. Obecny wygląd założenia to efekt szeregu prac rekonstrukcyjnych, zarówno sprzed II wojny światowej, jak również powojennych (lata 1946-49 oraz 1973-86). W roku 1986 do Sulejowa powrócili cystersi.

Spycimierz, woj. łódzkie, pow. poddębicki, gm. Uniejów - grodzisko średniowieczne
Gród w Spycimierzu po raz pierwszy pojawia się w źródłach stosunkowo wcześnie, bo już (dwukrotnie) w kronice Galla Anonima podczas opisu wydarzeń z roku 1107. Bolesław Krzywousty ruszył wówczas na dzielnicę mazowiecką swojego brata Zbigniewa. Ówczesny arcybiskup gnieźnieński Marcin - stronnik Zbigniewa - został przez Bolesława pojmany i tymczasowo uwięziony w Spycimierzu. Gród pojawia się również w tzw. bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II z roku 1136, gdzie jest punktem odniesienia dla innych pobliskich miejscowości, co potwierdza jego znaczną rangę. Pierwotny XI/XII-wieczny gród był obiektem pierścieniowatym otoczonym drewniano-ziemnymi wałami zwieńczonymi palisadą. W późniejszych latach gród spycimierski był siedzibą książęcego kasztelana. W czasach Konrada mazowieckiego "ustabilizowała się" przynależność Spycimierza do ziemi łęczycko-sieradzkiej (wcześniej znajdował się on w dzielnicy senioralnej, potem krakowskiej). Nie są znane okoliczności zmiany właściciela grodu, ale wiadomo, że w XIV wieku był już własnością prywatną. Gród uległ zniszczeniu w roku 1331 - został spalony przez Krzyżaków zmierzających pod Kalisz. Po tej katastrofie został częściowo odbudowany w sposób charakterystyczny dla XIV-wiecznych założeń prywatnych - usypano kopiec, na którym wzniesiono drewnianą wieżę. Odnowiona warownia nie funkcjonowała zbyt długo, gdyż utraciła swoje znaczenie na rzecz pobliskiego Uniejowa.
Obecnie gród stanowi zespół mało czytelnych w terenie obwałowań pośród pól uprawnych. Jedynym widocznym reliktem założenia jest XIV-wieczny kopiec.

Strońsko, woj. łódzkie, pow. zduńskowolski, gm. Zapolice - kościół Św. Urszuli i 11 Tysięcy Dziewic
Kościół zbudowano z cegły prawdopodobnie w I połowie XIII wieku. Dokładna data wzniesienia, konsekracji i osoba fundatora pozostają nieznane. W późniejszych latach kościółek podlegał wielokrotnym przebudowom: wzniesiono kruchtę, wieżę, boczne kaplice, a także całkowicie przearanżowano wnętrze. Obecnie romańskie pozostałości obiektu to głównie absyda ozdobiona oryginalnym arkadowym fryzem, a także kamienny półokrągły tympanon z unikatową sceną bazyliszka (smoka?) pożerającego ptaka.

Piotrków Trybunalski, woj. łódzkie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych Piotrków pojawia się po raz pierwszy w dokumencie księcia Leszka I Białego dla opactwa cystersów w Sulejowie z roku 1217. Prawdopodobnie W ostatnich latach XIII wieku otrzymuje niemieckie prawa miejskie (wiadomo, iż w roku 1313 Władysław Łokietek nazywa Piotrków miastem). W związku z prawodawczą działalnością króla Kazimierza III Wielkiego, pomiędzy 1357 a 1362 rokiem wydano tzw. Statuty piotrkowsko-wiślickie - kodyfikację prawa polskiego (w Piotrkowie dla Wielkopolski, a następnie w Wiślicy dla Małopolski). Od połowy wieku XIV wzrosło znaczenie miasta jako miejsca zjazdów szlachty, z uwagi na dogodne położenie zarówno dla Wielkopolan jak i Małopolan. Wkrótce (XV w.) ranga Piotrkowa jeszcze urosła, gdyż stał się miejscem, w którym odbywały się synody prowincji gnieźnieńskiej. W II połowie wieku XV to właśnie na sejmach piotrkowskich ostatecznie wykształcił się polski model parlamentaryzmu z trzema "stanami sejmującymi", tj. królem, senatem i izbą poselską. Sejmy, które odbywały się w tym czasie w Piotrkowie były miejscem składania hołdów pruskich (1469 oraz 1470), jak również formalnych elekcji królewskich (1492 - wybór Jana I Olbrachta, 1501 - wybór Aleksandra I i 1506 - wybór Zygmunta I). Po zawarciu unii lubelskiej z Litwą (w roku 1569) Piotrków utracił przywilej goszczenia stanów sejmujących na rzecz Warszawy i Grodna. W roku 1578 na sejm warszawski podjął decyzję o utworzeniu Trybunału Koronnego (w Piotrkowie oraz w Lublinie), najwyższego sądu apelacyjnego. Trybunał Koronny w Piotrkowie był właściwy miejscowo dla województw i ziem prowincji wielkopolskiej. Siedzibą sądu był ratusz miejski, który w tym celu później rozbudowano.
Do najważniejszych zabytków świadczących o książęcej i królewskiej historii miasta należą m.in. fragmenty XIV-wiecznych gotyckich murów miejskich, których budowę rozpoczęto w czasach Kazimierza Wielkiego, a ukończono dzięki finansowemu wsparciu Jadwigi Andegaweńskiej. Najstarszą świątynią w mieście jest kościół Św. Jakuba Apostoła - bazylika w stylu gotyckim (z barokowymi kaplicami), wzniesiony jednak w miejscu starszego romańskiego kościoła. Ratusz miejski - dawna siedziba Trybunału Koronnego - został rozebrany w roku 1868. Współcześnie wyeksponowano jednak układ fundamentów tego budynku. W Piotrkowie zachował się również zamek królewski. Powstał on w latach 1512-19 z inicjatywy króla Zygmunta I Starego, w miejscu starszego założenia (prawdopodobnie drewnianego), pochodzącego z XIII wieku. Renesansowy 5-kondygnacyjny (3 kondygnacje nadziemne) budynek zbudowano na planie zbliżonym do kwadratu. Był wprawdzie otoczony palisadą oraz fosą, jednak nie posiadał innych wyraźnych cech i walorów obronnych - miał spełniać rolę rezydencjonalno-reprezentacyjne. Po roku 1569 (unia lubelska) zamek piotrkowski utracił na znaczeniu. Stał się wówczas siedzibą starosty i systematycznie popadał w ruinę (o czym informuje dokument lustracji z 1611 roku). Założenie zostało splądrowane i spalone w roku 1657 przez oddziały szwedzkie. W latach 1668-71 starosta piotrkowski Michał Warszycki odbudował zamek, urządzając wnętrza w stylu barokowym i przykrywając budynek nowym dachem namiotowym. W okresie zaborów wieża piotrkowska ponownie popadła w ruinę. W 1869 roku gubernator piotrkowski nakazał przebudowę zamku na cerkiew garnizonową. Obniżono wówczas budynek o jedną kondygnację, a całość przykryto cerkiewną kopułą i otynkowano. W okresie międzywojennym budynek stał się siedzibą muzeum. Z dachu usunięto wówczas kopułę cerkiewną, a ze ścian tynki. W latach 1963-72 całkowicie zrekonstruowano usuniętą przez zaborcę rosyjskiego piątą kondygnację, a całemu założeniu przywrócono cechy renesansowe sprzed przebudowy barokowej starosty Warszyckiego.