ziemia sądecka
Podczas zjazdu z Siemowitem I mazowieckim i Kazimierzem I kujawskim w Korczynie, 2 marca roku 1257 książę Bolesław V Wstydliwy przekazał swojej żonie Kindze (Kunegundzie) oprawę wienną w postaci części księstwa krakowskiego obejmującej tereny w trójkącie: Biecz – Limanowa – Podoliniec, z centralnym grodem w Sączu. Kinga pozostawała (i tytułowała się) księżną sądecką do swej śmierci w roku 1292. Jej następczynią została Gryfina, wdowa po księciu Leszku II Czarnym. Po śmierci księżnej pomiędzy 1305 i 1309 rokiem, ziemia sądecka formalnie utraciła swą odrębność i została ponownie włączona do księstwa krakowskiego. Po śmierci króla Władysława I Łokietka w roku 1333, powrócono do tradycji przekazywania ziemi sądeckiej żonom władców Krakowa i tereny te otrzymała w zarząd (jako oprawę wdowią) królowa Jadwiga kaliska. Po jej śmierci w roku 1339 ziemia sądecka ponownie włączona została do księstwa krakowskiego i pomimo pewnej odrębności etnicznej i kulturowej nie stanowiła już samodzielnego władztwa.
Stary Sącz
Stary Sącz, woj. małopolskie, powiat nowosądecki - klasztor klarysek
Klasztor nad stromym wypiętrzeniem doliny Popradu ufundowała w roku 1280 księżna Kinga (Kunegunda), wdowa po Bolesławie V Wstydliwym. Już wkrótce (1285) rozpoczęto budowę kościoła klasztornego, który konsekrowany został jednak dopiero w roku 1332. Pozostałe zabudowania klasztorne wzniesiono z drewna (część z nich powstała jednak na murowanych fundamentach). Fundatorka podjęła decyzję o wstąpieniu do zakonu klarysek i osiadła w klasztorze. Tu też zmarła i została pochowana. Z klasztorem sądeckim związane były jeszcze inne kobiety z rodzin piastowskich:
Klasztor nad stromym wypiętrzeniem doliny Popradu ufundowała w roku 1280 księżna Kinga (Kunegunda), wdowa po Bolesławie V Wstydliwym. Już wkrótce (1285) rozpoczęto budowę kościoła klasztornego, który konsekrowany został jednak dopiero w roku 1332. Pozostałe zabudowania klasztorne wzniesiono z drewna (część z nich powstała jednak na murowanych fundamentach). Fundatorka podjęła decyzję o wstąpieniu do zakonu klarysek i osiadła w klasztorze. Tu też zmarła i została pochowana. Z klasztorem sądeckim związane były jeszcze inne kobiety z rodzin piastowskich:
- w latach 1288-1300 przebywała tu Gryfina, wdowa po księciu Leszku II Czarnym; po śmierci Kingi (1292) przejęła funkcję ksieni;
- w latach 1333-1339 przebywała tu królowa Jadwiga kaliska, wdowa po Władysławie I Łokietku; tu też zmarła i została pochowana;
- w latach 1350-1360/63 ksienią klarysek sądeckich była Konstancja, córka księcia Bernarda Statecznego; tu też prawdopodobnie została pochowana;
- ok. 1370 roku ksienią klarysek sądeckich była Agnieszka, córka księcia Bolesława II opolskiego; tu też prawdopodobnie została pochowana.
Nowy Sącz
Nowy Sącz, woj. małopolskie, miasto powiatowe - zamek królewski
Zamek wzniesiono w XIV wieku (przed rokiem 1394). Możliwe, iż jego fundatorem był król Kazimierz III Wielki, jednak o takiej fundacji milczą współczesne kroniki. Warownia nowosądecka wzniesiona została w północno-zachodnim narożniku miasta i połączona z obwarowaniami miejskimi. Zamek wielokrotnie gościł polskich monarchów: w roku 1370 zatrzymał się tu Ludwik Andegaweński podążający na koronację do Krakowa, w 1384 roku witano Jadwigę Andegaweńską podążającą do Krakowa. W latach późniejszych wielokrotnie na zamku zatrzymywał się król Władysław II Jagiełło i jego następcy. W roku 1611 zamek i miasto zostały zniszczone przez pożar. Odbudowa i rozbudowa założenia, w stylu renesansowym, przeprowadzona została w latach 1612-18 przez starostów Sebastiana i Stanisława Lubomirskich. W czasie Potopu szwedzkiego, w roku 1655 schronił się w nim król Jan II Kazimierz Waza uchodzący przed Szwedami. Upadek warowni nastąpił w roku 1768 roku, kiedy to podczas przemarszu konfederatów barskich zaprószono pożar. Zniszczył on zamek niemal doszczętnie. Kolejny pożar z roku następnego dokonał dzieła zniszczenia - spłonęły nawet dachy. W okresie zaborów, początkowo nie realizowano żadnych inwestycji na zamku: rozebrano część murów, a w roku 1813 podczas powodzi zachodnie skrzydło osunęło się do Dunajca. Dopiero w roku 1838 władze austriackie umocniły północną część założenia, przeznaczając je na koszary i magazyny wojskowe. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, odbudowano w znacznym stopniu zamek nowosądecki. Nie przetrwał on jednak do dzisiejszych czasów, gdyż doszczętnie zniszczył go (w roku 1945) wybuch amunicji zgromadzonej w podziemiach przez okupanta niemieckiego. Po wojnie odbudowano jedynie renesansową 'Basztę Kowalską' i fragment murów obwodowych.
Zamek wzniesiono w XIV wieku (przed rokiem 1394). Możliwe, iż jego fundatorem był król Kazimierz III Wielki, jednak o takiej fundacji milczą współczesne kroniki. Warownia nowosądecka wzniesiona została w północno-zachodnim narożniku miasta i połączona z obwarowaniami miejskimi. Zamek wielokrotnie gościł polskich monarchów: w roku 1370 zatrzymał się tu Ludwik Andegaweński podążający na koronację do Krakowa, w 1384 roku witano Jadwigę Andegaweńską podążającą do Krakowa. W latach późniejszych wielokrotnie na zamku zatrzymywał się król Władysław II Jagiełło i jego następcy. W roku 1611 zamek i miasto zostały zniszczone przez pożar. Odbudowa i rozbudowa założenia, w stylu renesansowym, przeprowadzona została w latach 1612-18 przez starostów Sebastiana i Stanisława Lubomirskich. W czasie Potopu szwedzkiego, w roku 1655 schronił się w nim król Jan II Kazimierz Waza uchodzący przed Szwedami. Upadek warowni nastąpił w roku 1768 roku, kiedy to podczas przemarszu konfederatów barskich zaprószono pożar. Zniszczył on zamek niemal doszczętnie. Kolejny pożar z roku następnego dokonał dzieła zniszczenia - spłonęły nawet dachy. W okresie zaborów, początkowo nie realizowano żadnych inwestycji na zamku: rozebrano część murów, a w roku 1813 podczas powodzi zachodnie skrzydło osunęło się do Dunajca. Dopiero w roku 1838 władze austriackie umocniły północną część założenia, przeznaczając je na koszary i magazyny wojskowe. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, odbudowano w znacznym stopniu zamek nowosądecki. Nie przetrwał on jednak do dzisiejszych czasów, gdyż doszczętnie zniszczył go (w roku 1945) wybuch amunicji zgromadzonej w podziemiach przez okupanta niemieckiego. Po wojnie odbudowano jedynie renesansową 'Basztę Kowalską' i fragment murów obwodowych.
2012 ▲ 'Baszta Kowalska' - ściana północna | 2012 ▲ 'Baszta Kowalska' - ściana północna | 2012 ▲ 'Baszta Kowalska' - ściana południowa |
Rytro
Rytro, woj. małopolskie, pow. nowosądecki - zamek rycerski, następnie królewski
Zamek na szczycie wzgórza górującego nad rzeką Poprad wzniesiono już w XIII wieku. Osoba fundatora pozostaje nieznana. Być może strażnicę zbudowali rycerze-rozbójnicy, tzw. raubitterzy. Inna teoria jako fundatora wymienia wojewodę krakowskiego Teodora Świebodzica z rodu Gryfitów, który uzyskał prawo zabudowy tych ziem od księcia Henryka I Brodatego. Jan Długosz podaje iż w XIII wieku właścicielem zamku był kasztelan sądecki Piotr Wydżga h. Janina. Początkowo była to budowla drewniana z murowaną wieżą. W XIV stanowi już własność książąt krakowskich, co potwierdza m.in. dokument z roku 1312. W połowie XIV wieku, z inicjatywy króla Kazimierza III Wielkiego, zamek ryterski zostaje rozbudowany: powstaje mur obwodowy i kamienny budynek mieszkalny. Od wieku XV warownia w Rytrze staje się przedmiotem dzierżaw i władają nią osoby prywatne. Na początku XVI wieku od strony wschodniej wzniesiono niewielką basteję, jednak już wkrótce zamek popadł w ruinę. Przekazy informują, iż w roku 1580 był już w bardzo złym stanie technicznym. W roku 1657, podczas interwencji węgierskiej Jerzego II Rakoczego, w czasie Potopu szwedzkiego, założenie zostało ostatecznie zrujnowane. Pierwsze prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne przeprowadzono dopiero w latach 70. XX wieku. Obecnie ponownie na zamku prowadzona jest rekonstrukcja, a także prace archeologiczne.
Zamek na szczycie wzgórza górującego nad rzeką Poprad wzniesiono już w XIII wieku. Osoba fundatora pozostaje nieznana. Być może strażnicę zbudowali rycerze-rozbójnicy, tzw. raubitterzy. Inna teoria jako fundatora wymienia wojewodę krakowskiego Teodora Świebodzica z rodu Gryfitów, który uzyskał prawo zabudowy tych ziem od księcia Henryka I Brodatego. Jan Długosz podaje iż w XIII wieku właścicielem zamku był kasztelan sądecki Piotr Wydżga h. Janina. Początkowo była to budowla drewniana z murowaną wieżą. W XIV stanowi już własność książąt krakowskich, co potwierdza m.in. dokument z roku 1312. W połowie XIV wieku, z inicjatywy króla Kazimierza III Wielkiego, zamek ryterski zostaje rozbudowany: powstaje mur obwodowy i kamienny budynek mieszkalny. Od wieku XV warownia w Rytrze staje się przedmiotem dzierżaw i władają nią osoby prywatne. Na początku XVI wieku od strony wschodniej wzniesiono niewielką basteję, jednak już wkrótce zamek popadł w ruinę. Przekazy informują, iż w roku 1580 był już w bardzo złym stanie technicznym. W roku 1657, podczas interwencji węgierskiej Jerzego II Rakoczego, w czasie Potopu szwedzkiego, założenie zostało ostatecznie zrujnowane. Pierwsze prace konserwatorskie i rekonstrukcyjne przeprowadzono dopiero w latach 70. XX wieku. Obecnie ponownie na zamku prowadzona jest rekonstrukcja, a także prace archeologiczne.
Czorsztyn
Czorsztyn, woj. małopolskie, pow. nowotarski - zamek królewski
Zamek gotycki ufundował w połowie XIV wieku król Kazimierz III Wielki, w miejscu istniejącej wcześniej warowni drewnianej z murowanym cylindrycznym stołpem, otoczonej murem (utożsamianej ze wspomnianym przez źródła pod rokiem 1320 castrum Wronin, ufundowanym prawdopodobnie przez zakon Klarysek z Sącza). Powstał zamek średni, oddzielony murem poprzecznym od zamku górnego, a także przy zachodniej ścianie zamku górnego zbudowano budynek mieszkalny. W przywileju Ludwika Andegaweńskiego z roku 1381 na rzecz opactwa Kartuzów w Czerwonym Klasztorze jako kasztelan czorsztyński wymieniony jest Bolesław III, książę strzelecki. Taka nominacja wskazuje, iż warownia czorsztyńska musiała być już wówczas ważna i znaczna, a władanie nią - prestiżowe. Na tym właśnie zamku witano w roku 1384 młodą Jadwigę Andegaweńską, która przybyła do Polski w celu objęcia tronu. Warownia czorsztyńska była siedzibą starostwa niegrodowego i już od początku XV wieku powstała na dworze królewskim praktyka przekazywania jej wierzycielom w zamian za umorzenie długów. Kolejni właściciele zamku dokonywali w nim szeregu inwestycji budowlanych. Przebudowa XV-wieczna polegała na dalszym wzmocnieniu murów obronnych (m.in. poprzez budowę wieży bramnej), natomiast budynek mieszkalny na zamku górnym został nadbudowany o jedną kondygnację. Na początku XVI wieku powstał zamek dolny. Wówczas też zburzona została cylindryczna baszta na zamku średnim, co umożliwiło dalszy rozwój zabudowy gospodarczej. Kolejna przebudowa zamku miała miejsce w latach 1629-43, gdy funkcję starosty czorsztyńskiego pełnił Jan Baranowski h. Jastrzębiec: powstała wówczas m.in. czterokondygnacyjna baszta bramna, przystosowana do użycia artylerii. 15 czerwca 1651 roku zamek został podstępnie zajęty przez powstańców chłopskich pod przywództwem Aleksandra Kostki-Napierskiego. Po kilku jednak dniach, twierdzę objęły (w wyniku układów) wojska biskupa Piotra Gembickiego. Pomimo pewnych zniszczeń, zamek czorsztyński nadal stanowił ważną twierdzę w systemie obrony Rzeczypospolitej: w roku 1655 schronił się w nim król Jan II Kazimierz Waza uchodząc przed Szwedami (w zamku pozostawił skarb koronny i klejnoty). Upadek zamku nastąpił w wieku XVIII. Znacznych zniszczeń dokonały wówczas wojska rosyjskie (oddziały kozackie) w czasie działań wojennych w latach 1734-35 (tzw. wojna o sukcesję polską pomiędzy zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego i Fryderyka Augusta Wettina). W roku 1790 potężny pożar strawił dachy i od tego czasu zamek zaczął popadać w ruinę. Konserwacja pozostałości zamku czorsztyńskiego i zabezpieczenie go w postaci trwałej ruiny realizowane są od roku 1992 i trwają do dziś. Obecnie zamek góruje nad Zalewem Czorsztyńskim, który powstał w wyniku spiętrzenia wód Dunajca w roku 1997.
Zamek gotycki ufundował w połowie XIV wieku król Kazimierz III Wielki, w miejscu istniejącej wcześniej warowni drewnianej z murowanym cylindrycznym stołpem, otoczonej murem (utożsamianej ze wspomnianym przez źródła pod rokiem 1320 castrum Wronin, ufundowanym prawdopodobnie przez zakon Klarysek z Sącza). Powstał zamek średni, oddzielony murem poprzecznym od zamku górnego, a także przy zachodniej ścianie zamku górnego zbudowano budynek mieszkalny. W przywileju Ludwika Andegaweńskiego z roku 1381 na rzecz opactwa Kartuzów w Czerwonym Klasztorze jako kasztelan czorsztyński wymieniony jest Bolesław III, książę strzelecki. Taka nominacja wskazuje, iż warownia czorsztyńska musiała być już wówczas ważna i znaczna, a władanie nią - prestiżowe. Na tym właśnie zamku witano w roku 1384 młodą Jadwigę Andegaweńską, która przybyła do Polski w celu objęcia tronu. Warownia czorsztyńska była siedzibą starostwa niegrodowego i już od początku XV wieku powstała na dworze królewskim praktyka przekazywania jej wierzycielom w zamian za umorzenie długów. Kolejni właściciele zamku dokonywali w nim szeregu inwestycji budowlanych. Przebudowa XV-wieczna polegała na dalszym wzmocnieniu murów obronnych (m.in. poprzez budowę wieży bramnej), natomiast budynek mieszkalny na zamku górnym został nadbudowany o jedną kondygnację. Na początku XVI wieku powstał zamek dolny. Wówczas też zburzona została cylindryczna baszta na zamku średnim, co umożliwiło dalszy rozwój zabudowy gospodarczej. Kolejna przebudowa zamku miała miejsce w latach 1629-43, gdy funkcję starosty czorsztyńskiego pełnił Jan Baranowski h. Jastrzębiec: powstała wówczas m.in. czterokondygnacyjna baszta bramna, przystosowana do użycia artylerii. 15 czerwca 1651 roku zamek został podstępnie zajęty przez powstańców chłopskich pod przywództwem Aleksandra Kostki-Napierskiego. Po kilku jednak dniach, twierdzę objęły (w wyniku układów) wojska biskupa Piotra Gembickiego. Pomimo pewnych zniszczeń, zamek czorsztyński nadal stanowił ważną twierdzę w systemie obrony Rzeczypospolitej: w roku 1655 schronił się w nim król Jan II Kazimierz Waza uchodząc przed Szwedami (w zamku pozostawił skarb koronny i klejnoty). Upadek zamku nastąpił w wieku XVIII. Znacznych zniszczeń dokonały wówczas wojska rosyjskie (oddziały kozackie) w czasie działań wojennych w latach 1734-35 (tzw. wojna o sukcesję polską pomiędzy zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego i Fryderyka Augusta Wettina). W roku 1790 potężny pożar strawił dachy i od tego czasu zamek zaczął popadać w ruinę. Konserwacja pozostałości zamku czorsztyńskiego i zabezpieczenie go w postaci trwałej ruiny realizowane są od roku 1992 i trwają do dziś. Obecnie zamek góruje nad Zalewem Czorsztyńskim, który powstał w wyniku spiętrzenia wód Dunajca w roku 1997.
2009 ▲ widok od strony południowej (spod zamku w Niedzicy) | 2011 ▲ widok od strony północno-zachodniej (w tle widoczny zamek w Niedzicy) | 2011 ▲ widok od strony północnej | 2009 ▲ baszta bramna |
Krościenko n. Dunajcem ('Zamek Pieniński', 'Zamek Pieniny')
Krościenko n. Dunajcem, woj. małopolskie, pow. nowotarski - zamek książęcy
Zamek wzniesiono od północnej strony wierzchołka góry (obecnie zwanej Zamkową Górą) na półce skalnej na wysokości ok. 750 m n.p.m. Ściany zbudowane były z występującego powszechnie w Pieninach wapienia. Obiekt posiadał kamienną bramę wjazdową, wieżę oraz cysternę, w której gromadziła się woda z pobliskiego źródła oraz woda deszczowa. Trudne jest wskazanie dokładnego okresu powstania założenia. Jan Długosz wspomina, iż na zamku znalazł schronienie młody Bolesław Wstydliwy z rodziną podczas najazdu mongolskiego w roku 1241. Badacze wskazują jednak, iż zamek powstał w II poł. XIII wieku, zapewne z inicjatywy księżnej Kingi - wdowy po Bolesławie Wstydliwym. Już w roku 1287, podczas kolejnego najazdu mongolskiego na ziemię krakowską, miał on potwierdzić swoją przydatność. Jak informuje Jan Długosz: W tym też nieszczęsnym czasie błogosławiona księżna Kinga, wdowa po nieżyjącym księciu krakowskim Bolesławie, zwanym Wstydliwym, z gronem siedemdziesięciu zakonnic sądeckich oraz dwiema swymi siostrami: Jolentą, wdową po księciu kaliskim Bolesławie Pobożnym i Konstancją, wdową po królu Rusi Danielu, które również wstąpiły do klasztoru i przywdziały habit, z wieloma kapłanami i rycerzami udała się do położonego nad Dunajcem, w pobliżu miasta Krościenka zamku Pieniny, chronionego doskonale zarówno naturalnym położeniem, jak i sztucznym obwarowaniem, dostępnego tylko jednym wąskim przejściem i tam bezpiecznie przebywała, gdy Tatarzy siali spustoszenie. Chociaż Tatarzy podsunęli się doń z wojskiem, nie mieli jednak odwagi nie tylko go szturmować, ale nawet tknąć, bo Bóg budził w nich taki lęk. Wkrótce jednak zamek stracił na znaczeniu i popadł w ruinę. W I poł. XV wieku zniszczyli go Węgrzy w roku 1410, albo husyci w roku 1433. Obecnie "Zamek Pieniński" to skromne pozostałości murów na turystycznym pienińskim szlaku.
Zamek wzniesiono od północnej strony wierzchołka góry (obecnie zwanej Zamkową Górą) na półce skalnej na wysokości ok. 750 m n.p.m. Ściany zbudowane były z występującego powszechnie w Pieninach wapienia. Obiekt posiadał kamienną bramę wjazdową, wieżę oraz cysternę, w której gromadziła się woda z pobliskiego źródła oraz woda deszczowa. Trudne jest wskazanie dokładnego okresu powstania założenia. Jan Długosz wspomina, iż na zamku znalazł schronienie młody Bolesław Wstydliwy z rodziną podczas najazdu mongolskiego w roku 1241. Badacze wskazują jednak, iż zamek powstał w II poł. XIII wieku, zapewne z inicjatywy księżnej Kingi - wdowy po Bolesławie Wstydliwym. Już w roku 1287, podczas kolejnego najazdu mongolskiego na ziemię krakowską, miał on potwierdzić swoją przydatność. Jak informuje Jan Długosz: W tym też nieszczęsnym czasie błogosławiona księżna Kinga, wdowa po nieżyjącym księciu krakowskim Bolesławie, zwanym Wstydliwym, z gronem siedemdziesięciu zakonnic sądeckich oraz dwiema swymi siostrami: Jolentą, wdową po księciu kaliskim Bolesławie Pobożnym i Konstancją, wdową po królu Rusi Danielu, które również wstąpiły do klasztoru i przywdziały habit, z wieloma kapłanami i rycerzami udała się do położonego nad Dunajcem, w pobliżu miasta Krościenka zamku Pieniny, chronionego doskonale zarówno naturalnym położeniem, jak i sztucznym obwarowaniem, dostępnego tylko jednym wąskim przejściem i tam bezpiecznie przebywała, gdy Tatarzy siali spustoszenie. Chociaż Tatarzy podsunęli się doń z wojskiem, nie mieli jednak odwagi nie tylko go szturmować, ale nawet tknąć, bo Bóg budził w nich taki lęk. Wkrótce jednak zamek stracił na znaczeniu i popadł w ruinę. W I poł. XV wieku zniszczyli go Węgrzy w roku 1410, albo husyci w roku 1433. Obecnie "Zamek Pieniński" to skromne pozostałości murów na turystycznym pienińskim szlaku.
2014 ▲ Zamkowa Góra - widok ze szczytu Czertezik | 2014 ▲ wejście od strony zachodniej - pozostałości budynku bramnego | 2014 ▲ fragment muru kurtynowego | 2014 ▲ cysterna na wodę i fragment muru kurtynowego |