Legnica | Chojnów | Lubin | Grodziec | Legnickie Pole | Prochowice | Lubiąż | Złotoryja | Środa Śląska

Legnica, woj. dolnośląskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa Legnicy pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie księcia Bolesława IV Kędzierzawego z 1149 roku, chociaż sam gród był znacznie starszy: już w VIII wieku stanowił siedzibę słowiańskiego plemienia Trzebowian, niektórzy badacze identyfikują miejscowość Lugidunum ujętą w dziele "Geografia" Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 właśnie z Legnicą (inna teoria wskazuje na Głogów). Od roku 990 w granicach państwa Mieszka I. Legnica była w XII i na początku XIII wieku jedną z dwóch głównych rezydencji władców Śląska (obok Wrocławia). W roku 1241 pod Legnicą wojska książąt śląskich Henryka II Pobożnego i Mieszka II Otyłego zostały pokonane przez najeźdźców mongolskich (Henryk ginie). Stolicą odrębnego księstwa staje się w roku 1248, kiedy to synowie Henryka II Pobożnego dzielą pomiędzy siebie władztwo: pierwszym księciem legnickim zostaje Bolesław II Rogatka. Książę ten dokonuje ok. roku 1250 lokacji miasta na prawie magdeburskim. Legnica pozostawała stolicą odrębnego piastowskiego księstwa (w późniejszych latach jedną ze stolic obok Brzegu i Wołowa) do roku 1675, kiedy to zmarł ostatni męski przedstawiciel dynastii - książę Jerzy IV Wilhelm.
Pamiątką okresu piastowskiego jest m.in. zamek książęcy - prawdopodobnie najstarszy murowany zamek na ziemiach polskich, gotycka katedra Św. Apostołów Piotra i Pawła wybudowana w latach 1333-80, kościół Marii Panny - najstarsza parafia legnicka (w tym kościele modlił się książę Henryk II Pobożny przed bitwą z Tatarami w roku 1241), oraz barokowy kościół Św. Jana Chrzciciela - nekropolia Piastów legnickich.

Chojnów, woj. dolnośląskie, pow. legnicki
W źródłach miejscowość pojawia się po raz pierwszy w roku 1288 (jako Haynow). Lokacji na prawie niemieckim dokonał w roku 1333 książę legnicki Bolesław III Rozrzutny. W następnych latach miasto znacznie zyskało na znaczeniu, stając się jedną z ważniejszych siedzib książęcych. Chojnów pozostał w granicach piastowskiego księstwa legnicko-brzeskiego do roku 1675, kiedy to zmarł ostatni męski przedstawiciel dynastii - książę Jerzy IV Wilhelm.
Pamiątką okresu piastowskiego jest m.in. kościół Św. Piotra i Pawła - miejsce pochówku księcia Henryka X chojnowskiego oraz zamek. Powstał on prawdopodobnie już w końcu XIII wieku - z pewnością istniał już w roku 1329, kiedy to pojawiają się pierwsze o nim wzmianki źródłowe. Został wybudowany przez księcia Henryka V Brzuchatego bądź jego synów Henryka VI Dobrego i Bolesława III Rozrzutnego. Pierwotne gotyckie założenie składało się z budynku mieszkalnego i cylindrycznej wolno stojącej wieży o średnicy 12 metrów. W wieku XIV i XV wniesiono nowe budynki, rozbudowano palatium książęce, a także dobudowano nową cylindryczną wieżę (o średnicy 15,45 m) we wschodniej części założenia. Na początku wieku XV Chojnów był przedmiotem najazdów husyckich. Zamek był wówczas wielokrotnie uszkadzany i podpalany. W roku 1510, po jednym z pożarów, zawaliła się gotycka wieża. W latach 1546-1547 książę legnicki Fryderyk III przebudował gotycką warownię w renesansową rezydencję. Od wieku XVII, od czasów wojny trzydziestoletniej zamek traci na swym znaczeniu obronnym i rezydencjonalnym - jest wielokrotnie niszczony przez pożary. W roku 1768 założenie zostało częściowo rozebrane. Prace remontowe, konserwacja i adaptacja zamku na potrzeby muzealne nastąpiły dopiero w latach 50. XX wieku.

Lubin, woj. dolnośląskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych nazwa Lubina pojawiła się po raz pierwszy w bulli papieża Hadriana IV datowanej na rok 1155, choć sam gród był znacznie starszy. Data pierwszej lokacji na prawie magdeburskim, jak i jej osoba lokującego nie są znani źródłom. Miasto początkowo w granicach księstwa głogowskiego, lecz w wyniku niespłacenia zastawu przez księcia Jana I ścinawskiego, od ok. 1338 roku włączone zostało do władztwa Piastów legnicko-brzeskich, okresowo (1400-46) będąc nawet stolicą odrębnego księstwa lubińskiego. W roku 1446 władający wspólnie bracia Jan lubiński i Henryk X chojnowski zastawili miasto księciu Henrykowi IX głogowskiemu. W rękach Piastów linii głogowskiej miasto pozostawało do roku 1476, by już wkrótce (1482) powrócić do księstwa legnicko-brzeskiego (do władztwa Fryderyka I legnickiego). Lubin pozostawał w rękach władców piastowskich do roku 1675, kiedy to zmarł ostatni męski przedstawiciel dynastii - książę Jerzy IV Wilhelm.
Najważniejszą pamiątką okresu piastowskiego jest kaplica zamkowa - jedyna pozostałość zamku, na której (nad północnym portalem) znajduje się tympanon z roku 1349 przedstawiający księcia Ludwika I brzeskiego (fundatora zamku) z żoną Agnieszką w otoczeniu Chrystusa Boleściwego, Św. Marii Magdaleny i Św. Jadwigi Śląskiej.

Grodziec, woj. dolnośląskie, pow. złotoryjski, gm. Zagrodno - zamek książęcy, następnie rezydencja magnacka
Murowany (gotycki) zamek na powulkanicznym bazaltowym wzgórzu powstał prawdopodobnie w wieku XIV, z inicjatywy prywatnych właścicieli, w miejscu drewnianej warowni. Od roku 1470 zamek w Grodźcu stał się własnością księcia legnickiego Fryderyka I, który wykupił go z rąk rycerskiego rodu Bożywojów. Książę przystąpił też do rozbudowy warowni, dość mocno uszkodzonej przez najazdy husyckie z lat poprzednich. Zamek uzyskał wówczas obecny układ przestrzenny. Powstała też wówczas wieża, podobna do Wieży Św. Jadwigi na zamku legnickim. Zgodnie z informacją zawartą w Rocznikach głogowskich, książę Fryderyk I przebywał w nim stale, co oznacza, iż uczynił on zamek Grodźcu swoją główną siedzibą. Kolejne przebudowy i rozbudowy zamku grodzieckiego były dziełem następców Fryderyka I na tronie legnickim, szczególnie Fryderyka II i Fryderyka III. W latach 30. XVI wieku warownia została m.in. przystosowana do użycia artylerii - powstały wówczas trzy kaponiery położone na południe od obiektu. W roku 1578 warownia przez pewien czas wykorzystywana była przez księcia Henryka XI legnickiego jako siedziba, z której organizował napady na karawany kupieckie. Po wygaśnięciu legnickiej linii piastowskiej, zamek w Grodźcu systematycznie tracił na znaczeniu i popadał w ruinę. Obecny wygląd zawdzięcza wielkiej odbudowie, przeprowadzonej w latach 1900-1908 pod nadzorem światowej sławy konserwatora Bodo Ebhardta. Do rekonstrukcji wykorzystywano detale pochodzące z innych zamków. Obecnie obiekt jest dość mocno zaniedbany, jednak prowadzone od kilku lat prace konserwatorskie przywracają mu dawny blask.

Legnickie Pole, woj. dolnośląskie, pow. legnicki - dawny kościół Św. Trójcy i NMP
Po bitwie pod Legnicą (9 IV 1241), prawdopodobnie w roku 1242, księżna Anna Przemyślida, wdowa po Henryku II Pobożnym, albo księżna-matka Jadwiga ufundowała w Legnickim Polu kaplicę (zapewne drewnianą) i darowała ją benedyktynom z czeskich Opatovic. Na przełomie XIII i XIV wieku powstała gotycka świątynia murowana. Była znanym miejscem kultu w regionie, aż do czasów wojny trzydziestoletniej, kiedy została spustoszona przez Szwedów. Następnie kościół przeszedł w ręce ewangelików i służył im aż do zakończenia II wojny światowej. W roku 1961, po adaptacji i remoncie w gmachu utworzono Muzeum Bitwy Legnickiej, w którym prezentowane jest m.in. uzbrojenie obydwu walczących stron, a także kopia płyty nagrobnej księcia Henryka II Pobożnego (oryginał znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu).

Prochowice, woj. dolnośląskie, pow. legnicki - zamek książęcy, rezydencja magnacka
Pierwsza wzmianka o zamku prochowickim pochodzi z roku 1317. Badacze wskazują, iż pierwsza częściowo murowana warownia powstała niedługo przed tą datą - w wieku XIII istniał w tym miejscu wyłącznie drewniany gród, wzniesiony prawdopodobnie przez rycerza Iko von Parchwitz, przyjaciela księcia Bolesława II Rogatki. Pierwsza większa przebudowa miała miejsce w roku 1422: zburzono stary gród, a na jego miejscu zbudowano gotycki ceglany zamek. Nowe założenie wzniesiono na planie prostokąta z budynkiem mieszkalnym od północy i bramą wjazdową od południa. W narożniku południowo-zachodnim znajdowała się wysoka (ponad 30-metrowa) wieża. Wiek XVI przyniósł dalsze znaczne przebudowy (w stylu renesansowym). Zamek zyskał również wówczas nowe fortyfikacje i umocnienia ziemne. Przez większość czasu warownia pozostawała w rękach prywatnych właścicieli. Przejściowo tylko (m.in. w latach 1383-1400, 1564-68, 1597-1675) stanowiła bezpośrednią własność książąt legnickich, którzy obierali ją za swoją okresową siedzibę (np. w latach 1567-68 w zamku zamieszkiwał książę Henryk XI legnicki, w związku z panującą w Legnicy zarazą). W roku 1642 podczas wojny trzydziestoletniej prochowicki zamek został zniszczony przez wojska szwedzkie i pomimo odbudowy nie odzyskał dawnej świetności i rangi siedziby książęcej. Po wygaśnięciu legnickiej linii piastowskiej (w roku 1675), zamek w Prochowicach wielokrotnie jeszcze zmieniał właścicieli, którzy często go przebudowywali. Obecny swój wygląd zawdzięcza zniszczeniom spowodowanym przez działania wojenne w roku 1945. Pomimo przeprowadzonej w latach 60. konserwacji, zamek znajduje się w złej kondycji technicznej.

Lubiąż, woj. dolnośląskie, pow. wołowski, gm. Wołów - dawne opactwo cystersów
Fundacja opactwa cystersów w Lubiążu nastąpiła w roku 1175. Jej inicjatorem był książę śląski, Bolesław I Wysoki. Od samego początku swego istnienia Lubiąż stał się ważnym ośrodkiem kultu w księstwie śląskim, a także nekropolią piastowską (szczególnie linii głogowskiej). Do dziś we wnętrzu kościoła zachowały się trzy płyty nagrobne (z przełomu XIII i XIV wieku): księcia-fundatora Bolesława I Wysokiego, Konrada II głogowskiego oraz Przemka ścinawskiego. Ponadto, w Muzeum Narodowym we Wrocławiu znajduje się płyta główna z grobowca księcia legnicko-brzeskiego Bolesława III Rozrzutnego, pochodząca właśnie z opactwa lubiąskiego. W czasie wojen husyckich (I połowa XV wieku) klasztor i kościoły zostały ograbione i spalone. Obecny wygląd klasztor zawdzięcza barokowej przebudowie z II połowy XVII wieku.

Złotoryja, woj. dolnośląskie, miasto powiatowe
Tereny obecnej Złotoryi w wieku od VIII do X wieku zamieszkiwane przez plemię Trzebowian. W późniejszych latach nastąpił w okolicy dość gwałtowny napływ ludności, z uwagi na odkryte bogate złoża złota. Lokacji na prawie magdeburskim dokonał w roku 1211 książę Henryk I Brodaty - jest to najstarsza udokumentowana lokacja na ziemiach polskich na prawie niemieckim. W następnych latach miasto znacznie zyskało na znaczeniu. Złotoryja pozostała w granicach piastowskiego księstwa legnicko-brzeskiego do roku 1675, kiedy to zmarł ostatni męski przedstawiciel dynastii - książę Jerzy IV Wilhelm.
Do najważniejszych pamiątek związanych z czasami piastowskimi należy zaliczyć m.in. kościół Narodzenia NMP - pierwotnie romańską świątynię wzniesioną ok. 1212 roku, jak również pozostałości XIV-wieczny obwarowań miejskich w postaci fragmentów murów oraz Baszty Kowalskiej.

Środa Śląska, woj. dolnośląskie, miasto powiatowe - kościół Narodzenia NMP
Romańska świątynia została wzniesiona ok. 1220 roku z inicjatywy biskupa wrocławskiego Wawrzyńca jako element większego kompleksu szpitala dla trędowatych (tzw. leprozorium) w pewnym oddaleniu od ówczesnego centrum miejscowości. Jednonawowy obiekt zbudowano z cegły i składał się z prostokątnego prezbiterium zakończonego półkolistą apsydą. Kościół był kilkukrotnie przebudowywany, szczególnie w wieku XVII, kiedy to zatracił swoje cechy romańskie i stał się obiektem barokowym. Obecny swój wygląd zawdzięcza odbudowie i przebudowie przeprowadzonej w latach 60. XX wieku.