Cieszyn | Bielsko-Biała | Ostrava | Karviná

Cieszyn, woj. śląskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy w dokumencie z 1155 roku, chociaż sam gród był znacznie starszy (już w VIII wieku stanowił siedzibę słowiańskiego plemienia Gołęszyców). Od roku 990 w granicach państwa Mieszka I. Stolicą odrębnego księstwa staje się pomiędzy rokiem 1290 i 1291, kiedy to synowie Władysława I opolskiego dzielą pomiędzy siebie władztwo: pierwszym księciem cieszyńskim zostaje Mieszko. Jego władztwo obejmuje także Oświęcim i Zator, które już wkrótce stają się stolicami odrębnych księstw z własnymi piastowskimi liniami książęcymi. Cieszyn uzyskuje w roku 1374 przywilej lokacyjny (oparty na wzorcu wrocławskim) od księcia Przemysława I Noszaka. Stolicą piastowskiego księstwa pozostaje do roku 1653, kiedy to zmarła ostatnia przedstawicielka dynastii - księżna Elżbieta Lukrecja.
Pamiątką okresu piastowskiego jest m.in. romańska rotunda Śś Mikołaja i Wacława zbudowana w wieku XI, XII albo XIII (istnieją w tej kwestii spory w nauce), pozostałości zamku książęcego z XIV wieku (z dobrze zachowaną czworoboczną wieżą), a także podominikański kościół Św. Marii Magdaleny - nekropolia Piastów cieszyńskich.
W Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie eksponowane są materialne pozostałości dawnego księstwa cieszyńskiego, w szczególności związane z Piastami. Jednym z takich elementów jest fragment kamiennego portalu - pochodzącego z zamku cieszyńskiego - z łacińską inskrypcją FRIDERICVS GVILHELMVS D[EI] G[RATIA] IN SILESIA TESCHINENSIS ET MAIORIS GLOGOVIAE DVX NEC NON PRIMAE PARTIS SILESIAE BELLI PRINCEPS POSVIT ANNO MDCXXIIII (Fryderyk Wilhelm z B[ożej] Ł[aski] książę na Śląsku Cieszyńskim i w Wielkim Głogowie, jak również naczelny dowódca wojsk części Śląska, położył [ten kamień] roku 1624). Zabytek ten odnosi się do ostatniego piastowskiego księcia cieszyńskiego, Fryderyka Wilhelma, któremu w roku 1624 powierzona została obrona Przełęczy Jabłonkowskiej przed wojskami protestanckimi księcia siedmiogrodzkiego Gábora Bethlena.
W muzeum znajdują się również inne drobne elementy dawnego zamku piastowskiego, m.in. gomółka okienna z roku 1611 przedstawiająca herb księcia Adama Wacława, a także para ozdobnych płytek ceramicznych z ukoronowanym orłem piastowskim (o cechach renesansowych) i napisem Przemislaus dei gratia dux Tessinensis. Obiekty te najprawdopodobniej odnoszą się do księcia Przemysława II cieszyńskiego († 1477), który jako pierwszy władca Cieszyna zastosował ukoronowanego orła na swoich pieczęciach.
Interesującym eksponatem jest również kielich z pateną (II poł. XVI wieku), w którym książę Adam Wacław cieszyński po konwersji na katolicyzm odesłał władzom miejskim własnoręcznie pocięty na drobne kawałki swój uprzedni przywilej dla luteran.
Do interesujących obiektów świadczących o piastowskiej historii miasta należy zaliczyć również budynek Książnicy (biblioteki) Cieszyńskiej, w którym w I połowie XVII wieku znajdowała się mennica księżnej Elżbiety Lukrecji.

Bielsko-Biała, woj. śląskie, miasto powiatowe
W źródłach pisanych Bielsko pojawia się po raz pierwszy w dokumencie księcia Mieszka I cieszyńskiego z 3 czerwca 1312 roku. Książę nadał wówczas pobliski las "mieszczanom" z Bielska, co oznacza, iż osada posiadała już przywilej miejski, nadany prawdopodobnie właśnie przez Mieszka. Miasto pozostawało w granicach piastowskiego księstwa cieszyńskiego aż do roku 1565. Bielsko przechodzi wówczas pod panowanie księcia Fryderyka Kazimierza frysztackiego i staje się stolicą niewielkiego władztwa obejmującego również Skoczów i Frysztat. Po śmierci tego piastowskiego księcia w roku 1571 miasto staje się własnością prywatną i stanowi stolicę państwa stanowego.
Pamiątką okresu piastowskiego jest m.in. zamek książąt cieszyńskich z XIV wieku, przebudowany w stylu eklektycznym (w latach 1752-62 w posiadaniu Aleksandra Józefa Sułkowskiego, naturalnego syna króla Augusta II Mocnego), pozostałości XIV-wiecznego wewnętrznego muru miejskiego, pozostałości zewnętrznego muru miejskiego (prawdopodobnie XVI-wiecznego, być może wzniesionego jeszcze w czasach piastowskich, tj. przed rokiem 1571), katedra Św. Mikołaja - pierwotnie gotycki kościół ufundowany przez księcia Wacława I cieszyńskiego, a także gotycki kościół Św. Stanisława ufundowany przez księcia Przemysława I Noszaka ok. roku 1380, zlokalizowany w dzielnicy Stare Bielsko. W tej samej dzielnicy znajduje się pierścieniowate grodzisko średniowieczne, pozostałość po warownej osadzie produkcyjnej funkcjonującej w czasach piastowskich pomiędzy XII i początkiem XV wieku. Obiekt otoczony był podwójnymi wałami i biegnącą między nimi fosą o szerokości 10 metrów i głębokości do 12 metrów. Kształt grodu zbliżony był do elipsy o wymiarach 205 metrów na osi północ-południe i 215 metrów na osi wschód-zachód, a jego powierzchnia wewnątrz obwałowań wynosiła ok. 3,2 ha. Gród spłonął w roku 1400 i po tym czasie utracił swoje znaczenie i ostatecznie został opuszczony.

Ostrava, kraj morawsko-śląski, stolica kraju morawsko-śląskiego - zamek książęcy, następnie rezydencja magnacka
W źródłach pisanych warownia w Ostrawie pojawia się po raz pierwszy dopiero w roku 1297, dlatego jej powstanie łączyć można zarówno z książętami opolskimi (bardziej prawdopodobne z uwagi na strategiczne położenie), jak również z rządami pierwszego księcia cieszyńskiego, Mieszka I. Gród strzegł szlaku handlowego z Opawy do Krakowa, a jednocześnie stanowił ważny punkt strażniczy na granicy Śląska i Moraw. Pierwotne założenie było skromne i obejmowało piętrowy budynek i więżę bramną. Całość otoczona była wałem ziemnym z palisadą. W późniejszych latach wzniesiono mur obwodowy o wysokości 4 i szerokości 2,5 metra. W roku 1380 książę cieszyński Przemysław I Noszak wymienił Ostrawę z Arnosztem z Tworkowa na dziedziczne wójtostwo w Cieszynie i od tego czasu gród stał się siedzibą rycerską. W latach 1534-48 zamek został przebudowany na reprezentacyjny renesansowy pałac. W roku 1637 na zamku nocowała arcyksiężna Cecylia Renata Habsburżanka, podczas podróży do Krakowa na ślub z królem Władysławem IV Wazą.

Karviná, kraj morawsko-śląski, miasto powiatowe - zamek książęcy, następnie rezydencja magnacka
Brak dokładnych danych odnośnie powstania zamku, wiadomo jednak, iż w XIV wieku Piastowie cieszyńscy wybudowali drewniany, gotycki obiekt o charakterze obronnym. Pożar z roku 1511 całkowicie strawił drewnianą zabudowę zamku. Wówczas to książę cieszyński Kazimierz II odbudował go w stylu wczesnorenesansowym z kamienia i cegły - zamek zyskał wówczas cechy rezydencjonalne. Piastowie urzędowali na zamku do roku 1571, kiedy to po śmierci księcia Fryderyka Kazimierza frysztackiego cały okręg został sprzedany osobom prywatnym. Kolejni właścicieli dokonywali szeregu inwestycji budowlanych. Najważniejszą przebudowę zrealizował hrabia Jan Larisch na przełomie XVIII i XIX wieku: zamek stał się luksusową rezydencją w stylu empire, z przylegającym rozległym parkiem w stylu angielskim. Po II wojnie światowej ród Larischów utracił prawa do zamku: większość jego wyposażenia została zniszczona albo rozkradziona. Dopiero rekonstrukcja przeprowadzona w latach 90. XX wieku przywróciła zamek do stanu z początku XIX wieku.