Zygmunt II August
Jest miernego wzrostu, bardzo szczupły i chudy, czarno zarasta, ma brodę rzadką, płeć śniadą, i nie zdaje się być bardzo silnej, ale raczej delikatnej konstytucji.
relacja nuncjusza Juliusza Ruggieri'ego
rodzice ⇒ drzewo genealogiczne |
---|
Zygmunt I Stary | Bona, córka Jana Galeazza Sforzy, księcia Mediolanu |
narodziny chrzest śmierć |
---|
1 VIII 1520🕐01:00 Kraków 1 IX 1520 Kraków 7 VII 1572🕕18:00 Knyszyn |
małżeństwa (konkubinaty) |
---|
- ❤1543: Weissowa, krakowska mieszczka
- ⚭ 1543 - 1545: Elżbieta, córka Ferdynanda I Habsburga, cesarza rzymskiego, prawnuczka Kazimierza IV Jagiellończyka
♔ 6 V 1543 - katedra w Krakowie
- ❤1543 - 1547, ⚭ 1547 - 1551: Barbara, córka Jerzego Radziwiłła, kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, wdowa po Stanisławie Gasztołdzie
♔ 7 XII 1550 - katedra w Krakowie
- ⚭ 1553 - 1572: Katarzyna, córka Ferdynanda I Habsburga, cesarza rzymskiego, wdowa po Franciszku III, księciu Mantui, prawnuczka Kazimierza IV Jagiellończyka
♔ 30 VII 1553 - katedra w Krakowie
- ❤ok.1560: Regina Szafarzówna, szlachcianka, żona dworzanina Jana Rylskiego
- związek niepewny; o konkubinie królewskiej Relskiej wspomina tylko Walerian Nekanda Trepka w Liber generationis plebeanorum (Liber chamorum - spis osób i rodzin o wątpliwym szlachectwie)
- ❤ok.1565 - 1571/72: Zuzanna Orłowska, naturalna córka kanonika krakowskiego (?)
- ❤ok.1570-1572: Anna Zajączkowska, szlachcianka, dwórka Anny Jagiellonki
- ❤1570/71 - 1572: Barbara Giżanka, córka Jana, rajcy Starej Warszawy
|
potomstwo (naturalne) ⇒ drzewo genealogiczne |
---|
- Barbara (ok.1560 - po 1587/1592)
- pochodzenie niepewne; jako o bękartce wspomina o niej Walerian Nekanda Trepka w Liber generationis plebeanorum (Liber chamorum - spis osób i rodzin o wątpliwym szlachectwie)
- Barbara (8 IX 1571 - po 5 VI 1615)
|
terytorium | poprzednik (pokrewieństwo) | okres panowania | następca |
---|
Litwa | Zygmunt I Stary (ojciec) | 1529 - 1569 | Rzeczpospolita |
|
Polska | Zygmunt I Stary (ojciec) | 1548 - 1569 (♔ 1530) | Rzeczpospolita |
|
Rzeczpospolita | Polska i Litwa | 1569 - 1572 | Henryk Walezy |
1522
-(4 XII) Rada litewska uznaje sukcesję Zygmunta na tronie wielkoksiążęcym.
1529
-(18 X) Zygmunt zostaje wyniesiony na tron wielkoksiążęcy litewski.
-(18 XII) Elekcja
vivente rege Zygmunta na tron polski.
1529-1534
-Edukacja pod kierunkiem Giovanniego Silvio de Mathio (Amatusa), włoskiego humanisty.
1530
-(20 II) Koronacja młodocianego Zygmunta w katedrze wawelskiej.
1540
-(II) Zygmunt zostaje obdarowany przez papieża Pawła III Mieczem Poświęcanym i Czapką.
1543
-(6 V) Małżeństwo z Elżbietą, córką Ferdynanda I Habsburga, cesarza rzymskiego.
1544
-Sejm litewski w Brześciu.
- (6 X) Objęcie władzy namiestniczej w Wielkim Księstwie Litewskim.
- Rewizja statutu litewskiego.
1545
-(15 VI) Śmierć Elżbiety Habsburżanki.
1546
-Zygmunt porządkuje sprawy monetarne na Litwie.
- Wycofanie z obiegu półgroszków świdnickich (o znacznie zaniżonej zawartości kruszcu).
1547
-(28 VII/6 VIII) Potajemne małżeństwo z Barbarą, córką Jerzego Radziwiłła, kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego.
1548
-(1 IV) Śmierć
Zygmunta Starego.
- Zygmunt obejmuje władzę w państwie polsko-litewskim.
- Ujawnienie małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną.
📖
Rozumiemyć to my, MKrólu, iż ta cna pani jest uraczona od Boga wszytkimi cnotami, uczciwością, świątobliwością; rozumiemy, iż się w niej wszystko to najduje czego potrzeba w królewskiej żenie; lecz iż ona stanem WKM równą nie jest, iż się to bez rady koronnej, bez wiadomości tych, na których należy, stało, żoną WKM a królową polską być nie może. - fragment wystąpienia Piotra Boratyńskiego, sędziego ziemskiego przemyskiego-(31 X-12 XII) Sejm w Piotrkowie (pod laską Jana Sierakowskiego).
- Konflikt ze szlachtą nie uznającą małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną.
1549
-(14 V-1 VI) Zamieszki studenckie w Krakowie (tzw.
bunt żaków).
-Przedłużenie pokoju polsko-tureckiego.
-Biskup chełmiński Stanisław Hozjusz zawiera (w Pradze) przymierze z Habsburgami (w imieniu Zygmunta).
- Zygmunt zobowiązuje się do nieinterwencji w sprawy węgierskie.
📖
Tegoż roku od Tatar ruskie i podolskie kraje w ludziach i majętnościach wielkie wzięły szkody. Peremirkę Tatarzyn spalił, kniazia Wiśniowieckiego i z żoną wziął, i wiele przy tym ludzi chrześcijańskich pomordował i wziął z niewolą [...] - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(IX) Najazd tatarski na Podole i Wołyń.
- Tatarzy zdobywają zamek w Peremirce (należący do Iwana Wiśniowieckiego).
-(12 XII) Ratyfikacja traktatu praskiego przez cesarza Karola V (w Brukseli).
1550
-Sejm radomski wydaje uchwałę zakazującą szlachcie polskiej oddawania się zajęciom mieszczańskim (np. handlem lub rzemiosłem) pod karą utraty szlachectwa.
-(15 V-26 VII) Sejm w Piotrkowie (pod laską Mikołaja Sienickiego).
- Potwierdzenie praw i przywilejów szlachty polskiej.
-
Breve papieża Juliusza III, nakazujące koronację Barbary Radziwiłłówny.
-(7 XII) Koronacja Barbary Radziwiłłówny.
-(12 XII) Zygmunt wydaje edykt przeciw innowiercom.
1551
-Zatwierdzenie praw i przywilejów bojarów litewskich.
-(8 V) Śmierć Barbary Radziwiłłówny.
-(jesień) Najazd tatarski na Kijowszczyznę i Bracławszczyznę.
- Bracław zostaje zdobyty i spalony przez Tatarów.
1552
-(2 II-11 IV) Obrady sejmu (pod laską Rafała Leszczyńskiego).
- Zawieszenie egzekucji wyroków sądów duchownych przez władze świeckie.
-(lato) Zawarcie przymierza (w Gdańsku) z księciem szczecińskim, Barnimem XI.
📖
[Zygmunt] przyjechał do Królewca, gdzie cały tydzień mieszkał, a książę pruskie podejmował dwór wszystek, i tak hojnie, iż co jedno kto zamyślił, wszystkiego dawano. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(jesień) Wizyta u Albrechta Hohenzollerna w Królewcu.
1553
-(1 II-29 III) Obrady sejmu (pod laską Mikołaja Sienickiego).
-(30 VII) Małżeństwo z Katarzyną, córką Ferdynanda I Habsburga, cesarza rzymskiego, wdową po Franciszku III, księciu Mantui.
-(3 VIII) Traktat pokoju i przyjaźni z sułtanem Sulejmanem Wspaniałym.
1554
-Zakon Inflancki zawiera antypolskie przymierze z Moskwą.
-(25 XI) Pierwszy na ziemiach polskich synod kalwiński (w Słomnikach).
1555
-(22 IV-15 VI) Sejm w Piotrkowie (pod laską Mikołaja Sienickiego).
- Szlachta wysuwa postulat utworzenia kościoła narodowego.
1556
-(1 II)
Bona opuszcza Polskę i udaje się do Bari.
📖
Tego roku poczęły się w Inflanciech nieprzyjaźni pomiędzy arcybiskupem ryskim, powinnym królewskim, a bratem rodzonym książęcia pruskiego, a między nowym inflanckim mistrzem Firstemberkiem. Zaczym król tam posłał Kaspra Łąckiego, który niż dojechał do arcybiskupa, zabit jest od Inflantów nad prawo po wszystkim świecie zachowałe. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-Wilhelm von Fürstenberg, wielki mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych w Inflantach pojmuje i więzi arcybiskupa ryskiego, Wilhelma.
- Inflantczycy zabijają posła królewskiego Kaspra Łąckiego, wysłanego z interwencją za uwięzionym arcybiskupem.
1556-1557
-(6 XII-14 I) Obrady sejmu (pod laską Mikołaja Sienickiego).
- (13 I) Zygmunt wydaje edykt zakazujący wprowadzania zmian religijnych.
- Zawieszenie jurysdykcji kościelnej nad innowiercami.
1557
-Reforma agrarna.
- Odgraniczenie posiadłości wielkoksiążęcych od prywatnych.
- Na Litwie zostaje wprowadzona jednolita jednostka pomiaru ziemi - włóka (= 30 mórg = ok. 17 ha).
- Oznaczenie jakości ziemi.
📖
Ściągnęło się wojsko dosyć prędko, tak iż król miesiąca lipca z Wilna się ruszył i do Pozwola przyszedł z wojski. [...]
[...] chocia król słuszną przyczynę miał zwojować inflancką ziemię i podbić ją pod moc swoją, jednak uchodząc rozlania krwie chrześcijańskiej a mając wzgląd na pokorę Firstemberkową, odpuszcza mu jego występ i do łaski swej przypuszcza. I tak ta wojna skończona jest pokojem. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(VII-VIII) Zygmunt wyprawia się zbrojnie na Inflanty.
- (13 IX) Zawarcie porozumienia pokojowego (w Pozwolu) z Wilhelmem von Fürstenberg (zawarte w związku z przeprosinami wielkiego mistrza, ukaraniem zabójców Kaspra Łąckiego i obietnicą wynagrodzenia krzywd arcybiskupa ryskiego).
-Najazd tatarski na Podole.
1558
-W Krakowie powstaje pierwsza poczta, prowadzona przez Włocha Prospera Provanę, służąca głównie celom dyplomatycznym.
1558-1559
-(5 XII-8 II) Obrady sejmu (pod laską Mikołaja Sienickiego).
1559
-(31 VIII) Zygmunt zawiera (w Wilnie) pakt z Gothardem Kettlerem, wielkim mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych w Inflantach.
- Zakon Inflancki oddaje się pod opiekę Zygmunta i przekazuje Polsce ziemie na lewym brzegu Dźwiny, w zamian za pomoc w walce z Moskwą.
-Prusy Królewskie uzyskują wolność wyznania luterańskiego.
1561
-(28 XI) Gothard Kettler dokonuje sekularyzacji Zakonu Inflanckiego.
- Kurlandia i Semigalia zostają lennem Polski, reszta Inflant - kondominium polsko-litewskim.
1562
-Odbicie Ozieryszcz z rąk moskiewskich.
-Fiasko rozmów polsko-szwedzkich w sprawie małżeństwa Anny z Magnusem Wazą, księciem Östergötland (w związku ze sprzeciwem króla Szwecji, Eryka XIV).
-(12-14 IX) Zjazd z księciem Finlandii, Janem Wazą w Kownie.
📖
[Zygmunt] czas wesela złożył czwarty dzień października, w niedzielę, roku 1562. [...] Który gdy przyszedł, brało książę finlandzkie ślub z królewną na zamku w wielkim kościele, a dawał go biskup wileński Waleryan. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(4 X) Zygmunt wydaje siostrę Katarzynę za mąż za Jana Wazę.
- (5 X) Katarzyna zrzeka się praw dziedzicznych do dóbr jagiellońskich (z wyłączeniem praw do spadku po siostrach).
1562-1563
-(30 XI-25 III) Sejm w Piotrkowie (pod laską Rafała Leszczyńskiego).
- (1563) Uchwalenie postulatów ruchu egzekucyjnego.
- Zostaje utworzona stała armia, utrzymywana z 1/4 dochodów królewskich (tzw. wojsko kwarciane) i skarb kwarciany w Rawie Mazowieckiej.
- (11 III) Zniesienie jurysdykcji kościelnej w sprawach świeckich nad szlachtą.
- Przyznanie wojewodom prawa do kontroli nad administracją miejską oraz prawa do ustalania cen na towary w miastach.
1563
📖
[...] Moskiewski Połock wziął, jakoż wziął go 15 lutego 1563. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(I/II) Najazd moskiewski Litwę.
-(4 III) Zygmunt zgadza się na dziedziczenie lenna pruskiego przez elektorską linię Hohenzollernów.
-(7 VII) Dopuszczenie prawosławnych litewskich (duchownych i świeckich) do najwyższych urzędów w Wielkim Księstwie Litewskim.
-(5 X) Zygmunt zawiera antyszwedzki sojusz z Danią.
1563-1564
📖
Tedyż też na sejmie warszawskim król odstąpił sukcesyej dziedzicznej na Księstwo Litewskie. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(22 XI-1 IV) Sejm w Warszawie (pod laską Mikołaja Sienickiego).
- (20 II 1564) Prawna inkorporacja księstw oświęcimskiego i zatorskiego do Korony.
- (13 III 1564) Zygmunt zrzeka się (na rzecz Korony) dziedzicznych praw Jagiellonów do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- (20 III 1564) Sejm unieważnia wszystkie nadania dziedziczne królewszczyzn dokonane po 1504 roku.
1564
📖
Moskiewski lekce sobie poważając wojska królewskie [...] zebrał wojska wielkie i państwa litewskie wojować kazał. O których gdy się wojewoda trocki Radziwił hetman, dowiedział, szedł po społu z Hreorem Chodkiewiczem, hetmanem polnym, przeciwko nim i pod rzeką Ułą dał temu wojsku, które Szujski wiódł, bitwę i na głowę je poraził, gdzie i kniaź Szujski, hetman, zabit. Poległo wtenczas Moskwy blisko ośminastu tysięcy i nadto w pogoni siła ich zginęła. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(I-II) Armia moskiewska najeżdża Litwę.
- Hetman wielki litewski Mikołaj "Rudy" Radziwiłł rozbija wojska moskiewskie pod Czaśnikami (26 I), Orszą (7 II), Siebieżem i Ozierzyszczami.
-(7 VIII) Zygmunt wydaje (w Parczewie) edykt o banicji ministrów i innowierców cudzoziemskich.
-Przyjęcie ustaleń soboru trydenckiego - sukces kontrreformacji.
- Sprowadzenie jezuitów do Polski.
-(18 XI) Wojska Iwana Groźnego zdobywają zamek w Ozieryszczach.
1565
-(18 I-14 IV) Obrady sejmu (pod laską Mikołaja Sienickiego).
- Kodyfikacja postanowień ograniczających handel miast.
- Potwierdzenie zwolnienia szlachty od ceł.
- Zniesienie prawa składu.
- Zakaz wywozu towarów przez kupców polskich (przy zachowaniu pełnej wolności importu).
-Zwycięstwa nad siłami Iwana Groźnego w bitwach pod Newlem, Wieliżem i Wielkimi Łukami.
-Szlachta otrzymuje potwierdzenie zawieszenia egzekucji starościńskiej w sprawach wiary.
-(30 XII) Reformy administracyjne na Litwie.
- Wprowadzenie powiatów.
- Przekształcenie senatu i sądownictwa litewskiego na wzór polski.
1566
-(1 VII) Uchwalenie
Drugiego Statutu Litewskiego, nowej kodyfikacji praw Wielkiego Księstwa.
-(VII) Układ rozejmowy z Moskwą (na okres 2 lat).
-Katarzyna Habsburżanka opuszcza dwór krakowski i wyjeżdża do Austrii.
1567
📖
Tego też czasu Roman Sienguszko Moskwy kilka tysięcy poraził. [...] król postanowił ciągnąć z wojskiem na Moskwę [...] - przeto w roku tymże1567 ruszył się z Wilna już w jesień, pierwej do Markowa, a potym do Radoszkowic, gdzie szyk był. Z której zasię przyczyny ta wojna nie doszła i co za poselstwo do króla od Moskiewskiego było, [...] przestąpić to słuszniej jest niż pisać. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-Wznowienie działań wojennych przeciwko Moskwie.
- (20-21 VII) Zwycięska bitwa (wojsk dowodzonych przez Romana Sanguszkę) z siłami moskiewskimi nad jeziorem Susza.
- (XI) Koncentracja znacznych sił polsko-litewskich pod Radoszkowicami.
- Wojska Iwana Groźnego wycofują się.
-(jesień) Najazd Tatarów Dewlet-Gireja na Podole.
1568
-(24 III) Utworzenie Komisji Morskiej, z Janem Kostką na czele, mającej zajmować się sprawami żeglugi i jurysdykcją nad kaprami.
-(IV) Eskadra polskich statków kaperskich ponosi porażkę w starciu ze Szwedami nieopodal Rewla.
📖
[...] frajbiterowie, które król miał na morzu, dla wiele przyczyn gdańszczanom byli ciężcy, wygubili je, dawszy jedne potracić, a drugie wygnać; czym król obrażonym będąc komisarze do Gdańska posłał, lecz do miasta nie są puszczeni. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(17/18 VI) Konflikt kaprów z zarządem Gdańska.
- Zygmunt przenosi siedzibę kaprów do Pucka.
- (18 IX) Zygmunt ustala komisję mającą przeprowadzić kontrolę w Gdańsku.
- Bunt Gdańska przeciwko działalności Komisji Morskiej.
📖
Tej Uły [...] kniaź Roman Sienguszko bez wielkiego wojska, jedno rozumem, sprawą, a czułością dostał z wielką swą sławą. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(20 VIII) Odbicie Uły z rąk moskiewskich.
1569
-(I) Odbicie Izborska z rąk moskiewskich.
📖
Trwał ten sejm, aż się w końcu lata odprawił roku 1569. Na nim skończyła się unia, lecz nie pierwej, aż król Podlasze i Wołyń do Korony przyłączył. - Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego-(10 I-12 VIII) Sejm w Lublinie (pod laską Stanisława Sędziwoja Czarnkowskiego).
- Ostateczne ustalenie organizacji wojska kwarcianego.
- Utworzenie skarbu kwarcianego w Rawie Mazowieckiej.
- (5 III) Wcielenie Podlasia do Korony.
- (16 III) Inkorporacja Prus Królewskich do Korony.
- Wojewodowie i kasztelani pruscy wchodzą do Senatu, a posłowie do Izby Poselskiej.
- Sejm pruski zostaje przekształcony w sejmik generalny tej prowincji.
- (27 V) Wcielenie Wołynia i ziemi bracławskiej do Korony.
- (6 VI) Włączenie ziemi kijowskiej do Korony.
- (28 VI) Uchwalenie unii realnej Polski i Litwy.
- Unia zostaje potwierdzona przez posłów ziemskich koronnych i litewskich (1 VII) i przez króla (4 VII).
- (19 VII) Hołd pruski księcia pruskiego, Albrechta Fryderyka Hohenzollerna.
-Zygmunt nakazuje internowanie burmistrzów gdańskich.
- (1 XII) Przejęcie władzy w Gdańsku przez królewską komisję kontrolną.
-Powstanie gminy ariańskiej w Rakowie.
-Hołd lenny hospodara mołdawskiego, Bohdana.
-Porażka floty kaperskiej w bitwie z Duńczykami nieopodal Rewla.
1570
-(14 III) Narzucenie Gdańskowi statutów biskupa Stanisława Karnkowskiego, wyszczególniających prawa królewskie na morzu.
- (24 VII) Zakończenie sporu z zarządem Gdańska.
-(14 IV) Wzajemna gwarancja pokoju religijnego między innowiercami (tzw.
ugoda sandomierska).
-(29 IV-16 VII) Obrady sejmu (pod laską Stanisława Szafrańca).
-(lato) Porażka polskich kaprów w starciu z kaprami moskiewskimi nieopodal Rewla.
-(22 VI) Rozejm z Wielkim Księstwem Moskiewskim (na okres 3 lat).
1570-1572
-Nieudane zabiegi Wenecji (27 V 1570), papieża Piusa V (IV 1571) i Habsburgów (VII 1571) o wystąpienie przeciwko Turcji.
- Zygmunt uzależnia przystąpienie Rzeczypospolitej do ligi antytureckiej od zapewnienia odpowiedniej pomocy finansowej, zrzeczenia się przez cesarza pretensji do ziem pruskich oraz zwrotu ziem Bari i Rossano przez króla hiszpańskiego.
1571
-(V) Zygmunt ratyfikuje układ rozejmowy z Moskwą.
-Wydanie
Ordynacji, będącej regulaminem floty wojennej.
-(14 VI) Zwodowany zostaje (w Elblągu) pierwszy okręt wojenny (galeon) przeznaczony dla polskiej floty (domniemana nazwa:
Smok - ze względu na kształt galionu).
-(VII) Porażka floty kaperskiej w bitwie z Duńczykami nieopodal Helu.
1572
-(28/29 II) Śmierć Katarzyny Habsburżanki.
-(12 III-27 V) Obrady sejmu (pod laską Mikołaja Grzybowskiego).
-(7 VII) Śmierć Zygmunta II Augusta w Knyszynie.
- Sejm ustanawia sądy kapturowe (w celu walki z przejawami zakłócania porządku publicznego w czasie bezkrólewia).
- Prymas Jakub Uchański zostaje mianowany interrexem (uprawnionym do zwoływania sejmu i sejmików oraz pełniącym funkcje reprezentacyjne).